Polswissart

Nadzwyczaj staranna obserwacja łączy się tu z głęboko twórczą techniką, która zachowuje prawdę odcieni światła i tworzy życie, jednolitość nastroju, a przy tem daje wesołość, pogodę ludzi, wracających z pola, śpiewających, mocnych, w gestach naturalnych i poetycznie rześkich.

(Kleczyński J., „Kurier Warszawski” z 26 lipca 1931 roku)

„Powrót z pola” namalował artysta w 1895 roku, tuż po swoim powrocie z Monachium do majątku swojej ciotki w Luszewie. Zainteresowanie pejzażem towarzyszyło artyście przez całą twórczość. Szczególnie rozmiłował się on w widokach najbliższych jego sercu mazowieckich wsi. Zainteresowanie to znajdywało swoje miejsce w szerszej perspektywie tendencji jakie zdominowały malarstwo drugiej połowy XIX wieku nie tylko w Polsce ale i w całej Europie. Istotnym, rzetelnym nabytkiem epoki w dzisiejszej sztuce malarskiej jest niewątpliwie pejzaż pisał modernistyczny krytyk Stefan Popowski w 1900 roku („Strumień”, 1900, nr1). Cezary Jellenta z kolei pisał, że polscy pejzażyści, do których należał Adam Ciemniewski, (…) nauczyli się patrzeć na naturę i odkradać jej grę świateł i nastrój, a potem nauczyli i ogół wyczuwać piękno nie w anegdocie lub noweli malowanej, lecz w charakterze ziemi i jej mieszkańców. W usposobieniu jej, która się zmienia, podobnież jak usposobienie człowieka (Stępień H., Adam Kazimierz Feliks Ciemniewski 1866-1915, Muzeum Okręgowe w Ciechanowie, Ciechanów 1997, s. 16). 

Oferowany obraz należy do kategorii ścisłego studium natury, które wychodząc od realizmu otwiera na widza świat jednak nierealny. Intensywność koloru prześwietlonego światłem słonecznym, który nadaje kompozycji nasycenia, sprawia, że przedstawiona scena odbiega daleko od naturalistycznego ujęcia nakierowując widza na odczuwanie niezwykłej atmosfery bardziej niż na opowiedzianą historię i jej bohaterów. „Powrót z pola” nie jest bowiem zapisem powrotu z pola a osobistą impresją Ciemniewskiego, w której zasadniczym elementem jest magia uchwyconego momentu. Ten w gruncie rzeczy intymny w wymowie kadr powstał z fascynacji pejzażem, naturą, jej zmiennością w zależności od pory dnia i roku. Mający świetne wykształcenie rysunkowe i warsztat malarski ugruntowany w Monachium, Ciemniewski posiadał wszystkie możliwe narzędzia by prosty widok przefiltrować przez własna wyobraźnię i wrażliwość a następnie zapisać na płótnie. W owym odrealnieniu ukazywanych scen jego malarstwo odróżnia się od twórczości innych wielkich pejzażystów epoki.

Poznań, kolekcja prywatna
Rempex, aukcja 23.02.2005, poz. 209

Krzysztofowicz-Kozakowska S., Kolekcja smólska. Malarstwo polskie XIX i poczatku XX wieku, b.m.r. [2008], s. 44.

Prace Ciemniewskiego oparte na dokładnym, ścisłym studium natury, wychodzące od realistycznej obserwacji, otwierają przed widzem świat nierealny – przekształcony.

(Stępień H., Adam Kazimierz Feliks Ciemniewski 1866-1915, Muzeum Okręgowe w Ciechanowie, Ciechanów 1997, s.18.)

Biografia Adama Ciemniewskiego, malarza związanego ze środowiskiem monachijskim, pozostaje mało znana. Przyszedł na świat w Warszawie, tam ukończył gimnazjum i uczył się malarstwa w Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona, która miała rangę szkoły średniej i była jedyną – po zamknięciu przez Rosjan Szkoły Sztuk Pięknych – działającą w mieście szkołą artystyczną. Po 1890 roku Ciemniewski wyjechał do Monachium. Halina Stępień, badaczka malarstwa końca XIX wieku pisze, że nazwiska Adama Ciemniewskiego nie udało (…) się odnaleźć w archiwaliach monachijskich – ani w materiałach dotyczących szkolnictwa, np. Akademii, ani też dotyczących udziału w wystawach organizowanych przez Münchner Kunstverein. Odnotowują je natomiast katalogi wystaw Münchner Künstlergenossenschaft, by wymienić np. z 1893 r. Nie zachowały się też przekazy o nauce Ciemniewskiego w pracowniach prywatnych w Monachium (Stępień H., Adam Kazimierz Feliks Ciemniewski 1866-1915, Muzeum Okręgowe w Ciechanowie, Ciechanów 1997, s. 12-13). Twórczość Adama Ciemniewskiego, którą rozwijał do ok. 1900 roku, jest zaskakująca, urzeka swoją odmiennością i wielką wyobraźnią artysty. Halina Stępień zauważa, że wbrew pozorom łatwej czytelności nie da się malarstwa Ciemniewskiego łatwo zaklasyfikować. Tworzył przede wszystkim w technice olejnej ale był także świetnym rysownikiem. Rysunek stanowił istotne medium dla artysty wrażliwego, kameralnego, dla którego intymność wypowiedzi miała duże znaczenie. Ślad doskonałego przygotowania w tym zakresie widoczny jest również w malarstwie. Kreska i kontur były dla tego Ciemniewskiego wartością nadrzędną. Kolor, który dopełniał rysunek, jest intensywny, nasycony a zarazem uzależniony od światła. W swoich obrazach ilustrujących mazowiecką wieś malarz jest lirycznym obserwatorem a jego kadry są tylko pozornie realistyczne. Wiele z kompozycji artysty cechuje wręcz hiperrealizm przedstawienia. Najczęściej podejmowaną przez Ciemniewskiego tematyką była wieś ujęta w sposób bardzo polski, z dużą dozą melancholii i zadumy. Za życia artysty, na przestrzeni lat 1885-1898 wielokrotnie reprodukowane w „tygodniku Ilustrowanym”, „Kłosach” i „Biesiadzie Literackiej”, jego obrazy recenzowane były w sposób pochlebny i z uznaniem dla talentu ich autora. Po powrocie do Polski w 1895 roku artysta osiadł początkowo u swojej ciotki w Luszewie a następnie, od 1900 roku, w rodzinnym majątku Woźniki, nieopodal Płońska. Po śmierci ojca w 1903 roku Ciemniewski przejął zarządzanie gospodarstwem. Ożenił się z Celiną Wandą Żółtowską a ich małżeństwo należało do udanych. Młoda małżonka sama była zapaloną malarką i – jak podkreśla Stępień – „bratnią duszą” Ciemniewskiego. Sam artysta malował coraz mniej, przede wszystkim kameralne widoki dokumentujące naturę okolicznych wsi i pejzaże. Zafascynował się również fotografią, która znalazła odbicie w niewielkich kompozycjach zwracających uwagę nietypowym ujęciem perspektywicznym a także perfekcyjnie dopracowanym szczegółem i szczególną kompozycją polegającą na zbudowaniu całości obrazu z kilku mogących odrębnie funkcjonować fragmentów.

W 1910 roku zmarła Celina pozostawiając artystę z dwuletnim wówczas ich synkiem, Janem. Dla artysty był to cios, którego nigdy do końca nie udźwignął. Poruszający jest tryptyk namalowany w tym okresie – pierwsza jego część przedstawia wnętrze pokoju z leżącą w łóżku kobietą, czytającą książkę. Drugi obraz pokazuje to samo wnętrze ale bez kobiety. Panuje w nim bałagan, ubrania są porozrzucane, w oknie wisi niedbale zasłona. Trzecia część to ten sam pokój ale zupełnie pusty. Uwagę przyciąga jedynie otwarte okno, przez które widać ogród. Adam Ciemniewski zmarł w samotności w 1915 roku.

We wspomnieniu pośmiertnym o Adamie Ciemniewskim przywołano lapsus artystycznego sprawozdawcy Słowa Lucjana Rydla, który, źle przeczytawszy nazwisko autora [oglądanych obrazów, czyli Ciemniewskiego], napisał, że to są jedne z najlepszych prac Józefa Chełmońskiego. Sprawa ta w swoim czasie dość głośna w artystycznych sferach, spopularyzowała nazwisko młodego artysty („Kurier Warszawski”, nr 27, 1915 ). Pomyłka Rydla jest dowodem na ogromne wrażenie jakie wywierały obrazy tego obiecującego artysty na współczesnych mu twórcach.