Polswissart

(…) Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi, do broni!, bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty.

(„Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego wzywający naród polski do powstania. 22 stycznia 1863 r.”, [w:] „Polska w latach 1795-1864. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii”, oprac. I. Rusinowa, Warszawa 1986, s. 248-249)

Okres powstania styczniowego znalazł swoje odbicie w twórczości wielu polskich malarzy. Wydarzenia te były nie tylko inspiracją kilku pokoleń artystów, lecz także realnym wydarzeniem w ich życiu. W zrywie brało udział na pewno około czterdziestu twórców, w większości malarzy lub przyszłych malarzy. Do najsłynniejszych artystów-powstańców zaliczyć można Maksymiliana Gierymskiego, który utrwalił styczniowe wydarzenia na płótnach „Patrol powstańczy” (1873) oraz „Powstaniec 1863 roku” (ok. 1869). Sam artysta stał się poniekąd ofiarą powstańczych trudów – w wyniku niesprzyjających warunków panujących w czasie walk nabawił się choroby płuc, która ostatecznie doprowadziła do jego przedwczesnej śmierci w wieku zaledwie 28 lat. W powstaniu styczniowym brali udział również Adam Chmielowski, Antoni Sochaczewski oraz Elwiro Michał Andriolli. Inni, jak Józef Chełmoński, Antoni Piotrowski czy Artur Grottger, nie uczestniczyli bezpośrednio w zrywie ale odcisnął się on wyraźnym piętnem na ich twórczości. Malarstwo podejmujące tematykę narodowowyzwoleńczą tego czasu można scharakteryzować pokrótce jako przepełnione patriotyzmem, wzbudzające chęć walki i stawienia czoła rosyjskiemu zaborcy. Jego głównym zadaniem było podtrzymywać na duchu i mobilizować do zbrojnego wysiłku. Pełniło funkcje  

W 1878 roku Antoni Piotrowski wyjechał do Paryża, gdzie spędził 4 lata, mieszkając początkowo przy Avenue Bosquet u Józefa Chełmońskiego, a potem z żoną przy rue Lemercier 12. Bywał w domu Misi i Cypriana Godebskich, utrzymywał bliskie kontakty z Henrykiem Sienkiewiczem. Wtedy właśnie malował obrazy związane tematycznie z powstaniem styczniowym. I choć nie walczył z bronią w ręku to z okresu dzieciństwa zachował wspomnienia wypadków tamtego zrywu i atmosfery, która im towarzyszyła. Wydarzenia roku 1863 były szczególnie bliskie malarzowi ze względu na uczestnictwo i śmierć w powstaniu jego starszego brata Franciszka. Najwięcej dzieł o tej tematyce malarz stworzył w okresie między 1878 a 1882 rokiem. Wiele z powstałych na kanwie powstańczych wspomnień płócien należą do najlepszych dzieł młodzieńczego okresu twórczości Piotrowskiego. Urszula Leszczyńska w „Słowniku Artystów Polskich” pisze, że (…) prace te (wystawiane na paryskich salonach) szybko znajdowały nabywców, głównie w galerii marszanda Simona Cahena, który sprzedawał je m.in. kupcom z Nowego Jorku (trafiały do Galerii Christie przy 5th Avenue). Antoni Piotrowski sprzedawał je również polskim kolekcjonerom, często za pośrednictwem Henryka Sienkiewicza. Do grona prac o tematyce powstańczej należy oferowana „Scena z Powstania Styczniowego 1863 roku”, namalowana przez artystę w 1880 roku. Piotrowski zatrzymuje w kadrze grupę powstańców znajdujących się na skraju brzozowego lasu. Trzech jeźdźców zatrzymało swe konie, jeden z nich rozmawia z czwartym mężczyzną z charakterystyczną czerwoną rogatywką na głowie. Powstańcy styczniowi nie mieli jednolitego umundurowania i stąd wynikała duża różnorodność ich strojów – często zwykłych, cywilnych ubrań, wzbogaconych tylko patriotycznym symbolem lub biało-czerwonym elementem. Kompozycję zamyka na horyzoncie ciemny las, który kontrastuje z szarobłękitym, zachmurzonym niebem. Powstańcy pytają o drogę a może wysłuchują relacji stojącego mężczyzny?

Podobnie do znajdującego się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, obrazu „Epizod z Powstania 1863 roku” malowanego również podczas pobytu w Paryżu, w oferowanym obrazie Piotrowski zbudował scenę, w której przesunął akcent z tragizmu powstańczych zmagań na bardziej reporterskie ujęcie tematu. I choć scena pozbawiona jest kojarzonego z tematyką dynamizmu i napięcia to ukazuje inny, równie barwny sposób spojrzenia na wydarzenia styczniowe.

Polska, kolekcja prywatna

Artysta urodzonym w 1853 r. w wielodzietnej rodzinie Wincentego i Marianny Zabierzewskich. Już jako 10-letni chłopiec wykonywał rysunki napotkanych ludzi, sceny z życia Cyganów oraz polowań. W 1868 r. rozpoczął naukę rysunku w pracowni Wojciecha Gersona oraz w warszawskiej Klasie Rysunkowej u Rafała Hadziewicza i Antoniego Kamińskiego, gdzie zaprzyjaźnił się z Józefem Chełmońskim, z którym brał udział w plenerze na Podolu. W 1973 roku dzięki pieniądzom zarobionym na rysunkach publikowanych w warszawskich czasopismach wynajął wraz z przyjaciółmi pracownie w Hotelu Europejskim. W 1875 roku nawiązał stałą współpracę z „Tygodnikiem Ilustrowanym”. Od 1874 roku Piotrowski prezentował swoje obrazy na wystawach w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, dzięki czemu otrzymał stypendium pozwalające na kontynuowanie edukacji w Monachium. Po jego zakończeniu powrócił do kraju, gdzie postanowił kształcić się pod kierunkiem Jana Matejki w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po krótkim czasie otworzył własną pracownię. W 1789 r. wraz z żoną wyjechał do Paryża. Podczas pobytu we Francji wystawiał swoje obrazy w Salon Cimaise (1880) i w Salonach Paryskich (1880 i 1881). Jego prace przedstawiające sceny z powstania styczniowego cieszyły się popularnością i zapewniły mu dostateczne warunki finansowe, aby spokojnie mógł żyć w Paryżu przez cztery lata. Od roku 1884 ponownie zamieszkał w Krakowie, gdzie nauczał na Kursach im. A. Baranieckiego (wśród jego uczniów była m.in. Olga Boznańska). W jego twórczości dominowały obrazy o tematyce historyczno – batalistycznej (Potyczka powstańców z ułanami rosyjskimi, Powstańcy polscy na gościńcu, Guidy napoleońskie na rekonesansie), sceny rodzajowe, jak również obrazy fantastyczno- symboliczne (Nimfy i satyry – obraz nagrodzony wyróżnieniem w 1891 r. na berlińskiej wystawie). Malował również portrety, ilustrował dzieła Henryka Sienkiewicza, poematy Słowackiego, bajki braci Grimm. Dorobek artysty zawiera mnogość motywów, rozwiązań technicznych i formalnych. Jego pracowitość i gotowość do podejmowania wyzwań skłoniły go do przyjęcia roli korespondenta – rysownika prasowego podczas wojny bułgarsko – serbskiej. Został nagrodzony odznaczeniem przez księcia Aleksandra Battenberga za zasługi dla narodu bułgarskiego. Piotrowski oprócz portretów księcia namalował dla jego następcy cykl prac przedstawiających wojnę bałkańską. Obrazy zostały dołączone do bułgarskich zbiorów narodowych. Sprawozdania i liczne rysunki wykonywane dla angielskich i francuskich czasopism („Graphic”, „Illustrated London News”, „Illustration” i „Le Monde Illustré”), nie przeszkadzały mu w pracy twórczej. Czynione w trakcie pobytu na Bałkanach studia, szkice, rysunki dotyczyły nie tylko działań wojennych, ale były zapisem kultury, obyczajowości i przyrody tego regionu. Na ich podstawie powstało wiele kompozycji batalistycznych. Uczestniczył w malowaniu panoramy Berezyna (z W. Kossakiem, J. Fałatem, K. Pułaskim, J. Stanisławskim i M. Wywiórskim) oraz panoramy Tatry (z S. Janowskim i innymi). W roku 1887 współpracował przy dekoracji malarskiej kościoła św. Katarzyny w Petersburgu, a w 1888 malował plafony w pałacu Hertza w Łodzi. Od 1900 roku mieszkał w Warszawie. W tamtym okresie współpracował z londyńskim pismem „Daily Graphic” i na jego zlecenie jeździł do Belgradu, aby dokumentować przewrót w Serbii. Piotrowski zapisał się na kartach historii sztuki jako malarz batalista, ale również jako twórca sielskich scen rodzajowych, pejzaży i portretów. Uczestniczył w wielu wystawach w kraju, jak i za granicą. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka" i członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Zmarł w 1924 roku w Warszawie.