Polswissart

Oto dzisiaj dzień czci i chwały! Jest on dniem wolności, bo rozpostarł skrzydła Orzeł Biały nie tylko nad ziemiami polskimi, ale i nad morzem polskim. Naród czuje, że go już nie dusi hydra, która dotychczas okręcała mu szyję i piersi. Teraz wolne przed nami światy i wolne kraje. Żeglarz polski będzie mógł dzisiaj wszędzie dotrzeć pod znakiem Białego Orła, cały świat stoi mu otworem.

(z przemówienia gen. Józefa Hallera w czasie ceremonii zaślubin Polski z morzem w Pucku.)

„Zaślubiny Polski z morzem”, obraz namalowany przez Wojciecha Kossaka w 1931 roku, dokumentuje jedno z wydarzeń poprzedzających wojnę polsko-bolszewicką. W wielkowymiarowej kompozycji znalazł wyraz zarówno znamienny dla sztuki Wojciecha Kossaka pietyzm w oddawaniu historycznych i kostiumowych realiów jak i entuzjazm dla militarnej siły polskiego wojska. Artysta utrwalał w licznych kompozycjach wizerunki anonimowych legionistów, żołnierzy, równie chętnie jak wojskowe patrole, dramatyczne epizody bitewne i heroiczne potyczki. Oferowany obraz został namalowany w sposób niezwykle sprawny warsztatowo i reprezentuje charakterystyczny styl artysty. Przedstawia patriotyczny akt, który miał miejsce 10 lutego 1920 roku w Pucku. W centrum kompozycji znajduje się postać gen. Józefa Hallera na koniu. Malarz ukazał go na brzegu morza, w momencie rzucania pierścienia do wody. Wzdłuż brzegu widoczny jest długi szereg żołnierzy. Nad nimi, na wysokich masztach, powiewają polskie bandery wojenne. Pomiędzy nimi, nieco poniżej znajduje się proporzec Marynarki Wojennej. W głębi płótna zwraca uwagę sztandar pułkowy, pochylony w czasie uroczystości. Na pierwszym planie, z lewej strony obrazu widoczny jest grający sygnał trębacz konny z Pułku Ułanów Krechowieckich. Morze jest lekko wzburzone, co widać po białych grzywach fal, a niebo zachmurzone.

Dostęp do morza Polska utraciła w 1793 r. na skutek II rozbioru i przyłączenia Gdańska do Prus. Dopiero po wybuchu I wojny światowej pojawiła się szansa na powrót Polski nad Bałtyk. Polacy przez wieki walczyli, aby mieć dostęp do morza. Był on też kluczowy dla II Rzeczypospolitej, był warunkiem odbudowy państwowości. Dostęp ten pozwalał przezwyciężać izolację gospodarczą i polityczną. Na mocy traktatu wersalskiego podpisanego w czerwcu 1919 roku Polska uzyskała dostęp do Morza Bałtyckiego na odcinku 147 km. 10 lutego 1920 roku generał Józef Haller wraz z ministrem spraw wewnętrznych Stanisławem Wojciechowskim oraz wyższymi urzędnikami przybył do Pucka i dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. W akcie zaślubin generał Haller wypowiedział słowa: W imieniu Najjaśniejszej Rzeczpospolitej Polskiej ja, generał broni Józef Haller obejmuję w posiadanie ten oto prastary Bałtyk słowiański, po czym rzucił w morze jeden z platynowych pierścieni. Drugi założył sobie na palec (nosił go już do końca życia). Pierścień rzucony przez generała Hallera nie wpadł do wody, lecz zatrzymał się na warstwie lodu. Widząc to, jeden z oficerów ruszył konno, skruszył lód i zatopił pierścień w morzu. Oddano 21 salw w ceremoniale wojskowym  zarezerwowanych dla uczczenia najważniejszych osób w państwie i uroczystości państwowych. Wydarzenie o znaczeniu politycznym i gospodarczym miało również wydźwięk symboliczny. Odbiło się szerokim echem nie tylko w Polsce ale i w całej Europie, zwłaszcza w kontekście stoczonych parę miesięcy później walk z bolszewikami. Obraz Wojciecha Kossaka należy do najbardziej rozpoznawalnych przejawów kultywowania pamięci o tamtych dniach. Na przestrzeni lat 1929 – 1931 Kossak powtórzył temat kilkukrotnie jednak wersja z 1931 roku należała do najczęściej upamiętnianych, kompozycja z tego samego roku znajduje się dziś w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Obraz nie tylko dopełnia niewątpliwie zbiory malarstwa batalistycznego rodziny Kossaków ale uzupełnia kolekcję artystycznych przedstawień kluczowych dla dziejów Polski wydarzeń historycznych.

Katowice, Muzeum Historii Katowic, Prywatna kolekcja z Poznania. Malarstwo polskie. Porcelana europejska, marzec - maj 2005.

Olszański K., Wojciech Kossak, wyd. I, Wrocław 1976, il. 146.

Syn Juliusza Kossaka, ojciec Jerzego oraz Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej – poetki i Magdaleny Samozwaniec – pisarki. Wojciech Kossak urodził się w Paryżu w noc sylwestrową tuż przed północą roku 1856. Ojcem chrzestnym został przyjaciel Juliusza Kossaka, wybitny francuski malarz-batalista Horacy Vernet. Pierwszym nauczycielem malarstwa był dla Wojciecha jego ojciec. Studia artystyczne odbył w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza by następnie kontynuować naukę na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Studia przerwał roczny pobyt w krakowskim pułku c.k. ułanów. Służba w wojsku wywarła znaczny wpływ na kierunek zainteresowań artystycznych Wojciecha jako malarza - batalisty, miłośnika tematów wojskowych. Środowisko wojskowych było pierwszym odbiorcą jego obrazów, których tematem były portrety dowódców, rewie wojskowe, ataki konnicy i artylerii. Do nauki powrócił w 1877 w paryskiej École des Beaux Arts. W 1915 został mianowany profesorem batalistyki w warszawskiej SSP, z czym wiązały się jego częste pobyty w stolicy. Znamienny dla sztuki Wojciecha pietyzm w oddawaniu historycznych i kostiumowych realiów jak i niezwykła sprawność warsztatowa ma źródło niewątpliwie w latach spędzonych w pracowni swego ojca – Juliusza. Jednak przez wzgląd na wielość zamówień wielokrotnie powracał do tych samych tematów, którym nadawał formy realistyczne. Z powodzeniem stosował trudne skróty i skomplikowane ujęcia perspektywiczne. W licznych kompozycjach utrwalał wizerunki anonimowych legionistów, żołnierzy, równie chętnie jak wojskowe patrole, dramatyczne epizody bitewne i heroiczne potyczki. Cechą charakterystyczną sztuki Kossaka była wyniesiona z domu rodzinnego miłość do koni, których sylwetki malował z wielką wprawą i swobodą. Wojciech Kossak cieszył się ogromną popularnością wśród współczesnych. Brał udział w życiu wyższych sfer, bywał na dworze cesarskim w Wiedniu i Berlinie, błyszcząc urokiem osobistym, dowcipem i świetną prezencją. Przyjazny i życzliwy dla wszystkich był Kossak osobą pożądaną w towarzystwie a swój rodzinny dom – słynną Kossakówkę – uczynił miejscem spotkań elity ówczesnego Krakowa. Do gości Kossaków zaliczyć można najznamienitsze postaci – malarzy, pisarzy, aktorów i muzyków - Henryka Sienkiewicza, Jacka Malczewskiego, Witkacego, Juliana Tuwima czy Ignacego Paderewskiego.