Polswissart

Polska, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 07.12.2003, poz. 29
Wielka Brytania, kolekcja prywatna
Londyn, Galeria Victor Waddington

Londyn, Galeria Victor Waddington, po 1945

„Udało mu się (…) wykrystalizować ze specyficznej swoistości polsko-żydowskiego pochodzenia humanizm zespalający świat”
(Guralnik N., Jankiel Adler. Europejski artysta w poszukiwaniu żydowskiego stylu, Düsseldorf - Kolonia - Tel Aviv - Łódź 1985, s. 277)

Jankiel Adler urodził się w 1895 roku w Tuszynie. Był artystą żydowskiego pochodzenia, którego życie połączyło z wieloma miastami Europy. Okres jego młodzieńczych poszukiwań był bardzo bogaty w przeprowadzki: w ciągu dwóch lat mieszkał w Serbii, Niemczech i w Polsce. Swoją edukację artystyczną rozpoczął w Belgradzie, w warsztacie grawerskim. Następnie przeprowadził się do Niemiec, gdzie kontynuował naukę u Gustava Wiethchtera w Kunstgewerbeschule w Barmen koło Düsseldorfu. Tam rozpoczął naukę rysunku i malarstwa. W 1918 roku mieszkał już w Warszawie, jednocześnie współpracując z łódzkim stowarzyszeniem Jung Idysz. Była to grupa twórców awangardowej literatury i żydowskiej sztuki w Polsce.

Adler rozpoczął swoją przygodę z malarstwem od kompozycji wpisujących się w nurt ekspresjonizmu. Szczególną inspiracją w tamtym czasie były dla niego wątki biblijno-talmudyczne, oparte na żydowskim folklorze. Ówczesne prace charakteryzowało ostre zderzenie barw oraz deformacje przestrzeni, przywodzące na myśl twórczość El Greca. Jego dzieła spotkały się z entuzjazmem, czego wynikiem była wystawa w Hotelu Polonia w Polskim Klubie Artystycznym (1919). Te pierwsze sukcesy zachęciły młodego artystę do wytężonej pracy i poszukiwania nowych środowisk, stymulujących jego kreatywność.

W ciągu następnych dwóch lat przeprowadził się znów do Niemiec, gdzie związał się z kolejnymi trzema grupami artystycznymi – „Die Action” w Berlinie oraz „Das Junge Rheinland” i „Srebrny Wóz” w Düsseldorfie. Podobnie jak w Polsce, niemiecka publika mocno doceniła jego talent. Artysta wziął wówczas udział w prezentującej awangardowe tendencje Wielkiej Berlińskiej Wystawie Sztuki oraz w Międzynarodowej Wystawie Nowej Sztuki w Düsseldorfie.

W latach 20. zrezygnował z ekspresjonizmu na rzecz bardziej kubizujących i konstruktywistycznych rozwiązań. Jego prace nadal mocno związane z jego żydowskim pochodzeniem, zaczęły dotykać problemu poszukiwania narodowej tożsamości i wartości religijnych. Artysta tworzył kompozycje figuratywne, łącząc klasyczne techniki malarskie z niestandardowymi rozwiązaniami, takimi jak piasek, strzępy tapet, wosk, gips czy sól. W jego wielkoformatowych pracach sylwetki ludzkie były zniekształcane tak, aby podkreślić konkretne cechy ich fizjonomii.

Lata 30. przyniosły ze sobą kolejny zwrot w twórczości Adlera, zapoczątkowany podróżą do Hiszpani i na Majorkę. Malarz zaczął upraszczać swoje kompozycje, syntezować je i uogólniać do niemal abstrakcyjnych form. Stosowany przez niego gruby kontur, służący wydobyciu figuratywnych sylwetek, uwolnił się – przestał opowiadać o tym, co obraz przedstawia i sam stał się jego dynamicznym bohaterem.

W tym okresie artysta mieszkał we Francji i w Polsce. Były to jednak niespokojne czasy dla Europy. W 1940 roku Adler zdecydował się wstąpić do armii polskiej, która formowała się we Francji. Niestety zdrowie artysty wykluczyło go z walki. Osiedlił się w Anglii, gdzie kontynuował swoją artystyczną praktykę. Po wojennych wydarzeniach wrócił do wielkoformatowych, figuratywnych przedstawień, które zapoczątkował w latach 20. Była to ostatnia faza jego twórczości. Prace powstałe w tym okresie stanowią wynik jego wieloletniej praktyki artystycznej i doświadczeń życiowych. Opowiadają zarówno o tragizmie ludzkiej egzystencji, jak i o radościach istnienia.