Polswissart

Stanisław Wyspiański był artystą wielu talentów. Znamy go przede wszystkim jako malarza, grafika, ale i dramaturga czy pisarza. Żaden projekt nie był mu straszny, podejmował się wszystkiego, gdzie mógłby wykorzystać swoje liczne talenty i imperatyw twórczy. Prezentowany rysunek powstał w trakcie przygotowań projektu dwóch witraży do katedry św. Jana we Lwowie. Do prestiżowego zadania wybrani zostali w 1892 roku Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer. Władysław Łoziński, przewodniczący Komitety restauracji katedry lwowskiej otrzymał od Władysława Łuszczkiewicza z Krakowa pozytywną opinię o dwóch młodych artystach: Żebyś Łaskawy Pan miał miarę sądu o tych młodzieńcach utalentowanych, dość obejrzeć trzy księgi notowane z drogi do Krakowa na Rouen-Strasburg… Nie są to kopiści starych wzorów, ale dziwnie utalentowani do przejęcia się duchem sztuki dawnej średniowiecznej lub Odrodzenia. Do komponowania witraży mają ogromny zasób wiedzy (Jak meteor.. Stanisław Wyspiański. Artyście w setną rocznicę śmierci, wyd. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2007, s. 66). Zamówienie kartonów dla katedry lwowskiej i praca nad nimi przypadły na czas, gdy nieco ponad dwudziestoletni Wyspiański przebywał na studiach w Paryżu. Artysta włożył wiele trudu w rozwiązanie podjętego zadania, było to jego pierwsze wielkie zamówienie, o czym szeroko pisze Helena Blumówna we wstępie do katalogu wystawy jubileuszowej Wyspiańskiego (wyd. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1958, ss. 15-16). Artysta przygotował projekt dwóch witraży ze scenami „Ślubów Jana Kazimierza” i „Polonii”. Oferowany rysunek odnosi się do drugiego z nich i jest spełnieniem tego, co nurtowało wyobraźnię Wyspiańskiego, ucznia Matejki. „Ból i rozpacz nad Polską w niewoli odpowiadały nastrojom całego społeczeństwa” pisze dalej Blumówna, a artysta umiał to ująć w koncepcję własną, oryginalną, o dużej sile wyrazu. Przybliżone datowanie kartonu do „Polonii” na ok. 1894 rok (Stanisław Wyspiański [katalog wystawy}, wyd. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1958, poz. 7, s. 63) pozwala na określenie daty powstania oferowanej kompozycji na lata 1892-1894. W ostatecznym swym kształcie projekt nigdy nie zrealizowanego witraża katedry Lwowskiej oparł Wyspiański o zmniejszoną względem początkowych rysunków ilość postaci na rzecz silniejszego motywu stylizowanych dekoracji florealnych. Jednak ekspresyjny rysunek płaczek, widoczny w oferowanym studium, znajduje swe odzwierciedlenie zarówno w finalnym kartonie jak i monumentalnej kompozycji olejnej, znajdującej się dziś w Muzeum Narodowym w Krakowie. Wykonanie projektu, mimo, że napotykało na trudności, oparte było od samego początku o skrystalizowaną wizję artystyczną, której aprobatę zyskał Wyspiański przedstawiając Władysławowi Łozińskiemu już w parę miesięcy od rozpoczęcia prac swe rysunki. Na późniejszym etapie realizacyjnym wizyjne koncepcje Wyspiańskiego były jednak odrzucane a proponowane mu rozwiązania nie spotykały się z kolei ze zrozumieniem artysty. Ostatecznie wykonanie projektu powierzono w 1896 roku Leonardowi Lepszemu.

Warszawa, kolekcja prywatna
Dorotheum, aukcja 22.04.2021, poz. 171
Belgia, kolekcja prywatna

„Tę wielkość wskrzesić, siły Narodu obudzić z martwoty, było jego życia całą treścią. Duch, do najpotężniejszych rwący się lotów, uszlachetniał wielostronnością swych zdolności i zainteresowań rozliczne dziedziny sztuki, tworzył podstawy nowej wielkiej kultury artystycznej. (…) Trawiony walką o swe sny twórcze i chorobą, która niszczyła organizm. Zgasł za młodu, przed czasem, rozbłysnąwszy jak cudowny meteor w mrokach okresu Polski niewolnej, w przededniu jej zmartwychwstania, które przeczuwał, które zapowiadał żywotnością i blaskiem swej wielkiej polskiej duszy.” - Tadeusz Szydłowski, Kraków, wiosna 1927

Polski dramatopisarz, poeta, malarz, grafik, twórca nowoczesnego teatru polskiego. Jest nazywany czwartym wieszczem polskim. Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie. Był synem Franciszka, rzeźbiarza i fotografika oraz Marii z Rogowskich. Nagła śmierć matki spadła na Wyspiańskich niespodziewanie. Już w wieku siedmiu lat młody Stanisław został pod opieką ojca, który nie potrafiąc sprawować nad nim opieki poprosił o pomoc krewnych – Kazimierza i Joannę Stankiewiczów. Bezdzietne, wykształcone małżeństwo wychowywało chłopca jak własnego syna. W ich domu nie brakowało niczego, a wśród ich znajomych i gości pojawiali się ludzie wysokiej kultury m.in.: Jan Matejko, Józef Szujski, Karol Estreicher, czy Władysław Łuszczkiewicz. Stanisław Wyspiański kształcił się w słynnym i mającym wielowiekowe tradycje gimnazjum Św. Anny w Krakowie, gdzie wykłady odbywały się w języku polskim, a szczególnie dużo uwagi przykładano do nauki historii Polski i literatury polskiej. „W latach szkolnych był Wyspiańskiemu rysunek najgorętszym umiłowaniem i nieodzowną potrzebą, środkiem spowiedzi z wszelkich silniejszych wrażeń, jakich doznał czy to od świata otaczającego, czy z arcydzieł poezji, w których się rozczytywał skwapliwie. Z krakowskich ludzi ówczesnych oddziaływał najsilniej na rozbudzenie jego duszy Matejko, będący u zenitu sławy. Widywał go Wyspiański od dziecka w domu wujostwa, u których się wychowywał; wpatrywał się w jego dzieła z uniesieniem, przerysowywał kompozycje. Przeszłość sławiona przez Matejkę, roztrząsana przez głośnych historyków, przeszłość, o której mówi dobitnie każdy kamień Krakowa, stała się już w gimnazjum osią zainteresowań Wyspiańskiego. Chodził po kościołach i domach krakowskich, rysował z zapałem architekturę i pomniki, wybierał się na wycieczki w okolicę i wnikał z coraz gorętszym zainteresowaniem w dzieła sztuki i pamiątki dawnych wieków” (Szydłowski T., Stanisław Wyspiański, Nakład Gebethera i Wolffa, Warszawa 1930, s.6). W gimnazjum Stanisław Wyspiański nawiązał przyjacielskie stosunki z Józefem Mehofferem, Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem, Henrykiem Opieńskim, czy Jerzym Żuławskim. W 1887 roku po ukończeniu egzaminów wstępnych Wyspiański zapisał się na wydział Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie uczęszczał na zajęcia i wykłady z historii sztuki i literatury. W tym samym roku zdał również egzaminy wstępne w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w czasie kiedy pierwszym dyrektorem tej uczelni był Jan Matejko. Stanisław Wyspiański już na początku studiów, był wybijającym się studentem. Zauważywszy to, Jan Matejko wyróżnił studenta, powierzając mu współudział przy wykonywaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii odnawianego kościoła Mariackiego: kult Matejki nie zdołał pchnąć Wyspiańskiego na tory malarstwa historycznego, natomiast wyjątkowe i jedyne w twórczości Matejki dzieło z zakresu ściennej dekoracji jakim jest polichromia kościoła N. P. Marii, wywarła nań wrażenie niezmiernie silne i płodne w następstwa. Pochłonięty urokiem piękna mariackiego wnętrza, ujrzał Wyspiański w malarstwie religijno – dekoracyjnym – wzniosłej architekturze starodawnej przepych barwy i blask figuralnych kompozycji – swe najszczytniejsze zadanie i pole dla siebie właściwe (Szydłowski T., Stanisław Wyspiański, Nakład Gebethera i Wolffa, Warszawa 1930, s.8). W 1890 udał się w podróż zagraniczną przez Włochy i Szwajcarię do Francji,gdzie studiował sztukę średniowiecza, a następnie do Niemiec i Pragi. W latach 1891-1894 trzykrotnie przebywał w Paryżu, gdzie uczęszczał do prywatnej Acadėmie Colarossi, zetknął się m.in. z Paulem Gauguinem i Władysławem Ślewińskim, uczęszczał na spektakle teatralne i operowe. Żył wówczas w trudnych warunkach materialnych korzystając ze stypendium z Szkoły Sztuk Pięknych. Poszerzając swój warsztat malarski, stopniowo coraz więcej uwagi poświęcał teatrowi. Po powrocie do Krakowa,nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie. W roku 1897 rozpoczął współpracę z krakowskim "Życiem" jako ilustrator. Powstały wówczas próby dramatu: "Królowa Polskiej Korony" (w ścisłym związku z kartonami witraży dla Lwowa), wstępne redakcje "Legendy", "Warszawianki", "Daniela", "Meleagra" (1892-1894). Projektował wnętrza i meble. W 1905 stawiając swoją kandydaturę na stanowisko dyrektora krakowskiego Teatru Miejskiego planował odnowienie i wzbogacenie wielkiego repertuaru teatralnego. Ostatecznie dyrektorem został Ludwik Solski. Od wielu lat ciężko chory podupadał na zdrowiu, wreszcie unieruchomiony w podkrakowskich Węgrzcach kończył rozpoczęte dzieła. Zmarł 28 listopada 1907 w Krakowie. Pogrzeb Wyspiańskiego stał się manifestacją narodową, pochowany w grobach zasłużonych na Skałce.