Polswissart

W latach 1998-1999 zrealizowała w betonie swój najliczniejszy do tamtej pory zespół rzeźbiarski – grupę złożoną z 83 figur, zatytułowaną Bambini (z włoskiego Dzieci). Pomyślane jako instalacja do Les Jardins du Palais Royal w Paryżu, Bambini należą do najwcześniejszych wielopostaciowych zespołów, jakie Magdalena Abakanowicz tworzyła od połowy lat 70. Doświadczenie pracy z materiałem jakim jest beton rozpoczęła artystka w drugiej połowie lat 90. Zrealizowała wówczas grupę zatytułowaną Przestrzeń nieznanego wzrostu (1997-1998) – zespół 22 form nieantropomorficznych należących do kolekcji Europos Parkas (Parku Europy) na Litwie. Abakanowicz, zaintrygowana możliwościami jakie w zakresie rzeźbiarstwa dostarczał beton, parę lat później użyła go ponownie – tworząc tym razem Bambini.     

Jedna z najliczniejszych i najbardziej rozpoznawalnych w twórczości artystki grup rzeźbiarskich jest monumentalną, poruszającą refleksją nad egzystencją i kondycją współczesnego człowieka. Przedstawiająca, nie bez powodu właśnie postaci dziecięce, jest opowieścią o tym jak rodząc się w społeczności i będąc jej częścią jesteśmy już od początku zindywidualizowani i określeni. Z perspektywy tacy sami, a jednak tak bardzo różni. Jeden ze współczesnych krytyków sztuki powiedział, że żaden artysta XX w. oprócz Abakanowicz nie zrealizował tłumu ludzi, którzy równocześnie są bierni i natarczywi. Bambini stoją , ale są natarczywi. Mają wymiar powszechny, ale też bardzo osobisty. Obcowanie z niemym tłumem Bambini może przypominać o zachowaniu naszej własnej indywidualności wobec poczucia utraty tożsamości w zglobalizowanym świecie. Może też wskazywać na siłę jaką system-społeczeństwo-grupa reprezentują – od czasów najdawniejszych począwszy gdy bycie częścią tłumu dawało większą szansę na przetrwanie, gwarantowało poczucie bezpieczeństwa po czasy zupełnie współczesne, w których zorganizowane ruchy społeczne stoją u początku każdej zmiany. Zestawione z otaczającą przyrodą Bambini odsyłają nas do naszych korzeni i do esencji człowieczeństwa a wyrażają to najlepiej słowa samej Abakanowicz: Gromada ludzi czy ptaków, owadów czy liści, to tajemniczy zbiór wariantów pewnego wzoru. Zagadka działania natury nie znoszącej dokładnych powtórzeń, czy nie mogącej ich dokonać. Tak, jak ręka człowieka nie potrafi powtórzyć własnego gestu. Zaklinam to niepokojące prawo włączając własne nieruchome stada w ten rytm. Twórczość Magdaleny Abakanowicz wyrasta z natury i z nią prowadzi nieustanny dialog. O grupach wielopostaciowych artystka mówiła, że tworzą przestrzeń, pozwalają nam w nią wejść i zobaczyć od środka. Wytwór wyobraźni człowieka spotyka się z wyobraźnią natury i jest to spotkanie dwóch współwystępujących w świecie sił, pomiędzy którymi rodzi się napięcie. Terytorium to Abakanowicz nazywała „przestrzenią kontemplacji”.

Polska, kolekcja prywatna
własność artystki

Timisoara (Rumunia), The Museum of Art Timisoara, Presence, Essence, Identity, 2019
Chianti (Włochy), Castello di Brolio, Time is the Game of Man. The Art Of the Treasure Hunt, lipiec – październik 2018
Wrocław, Galeria Dworcowa, Ślady istnienia. W hołdzie dla Magdaleny Abakanowicz (1930 -2017), czerwiec – sierpień 2017
Nowy Jork (USA), Marlborough Gallery, Magdalena Abakanowicz. Unrepeatability – Abakan to crowd, 2015
Orońsko, Centrum Rzeźby Polskiej, czerwiec – wrzesień 2013
Warszawa, Zamek Królewski – ogrody, Abakanowicz. Nareszcie w Warszawie!, czerwiec – wrzesień 2010
Bad Homburg (Niemcy), Galerie Scheffel, Magdalena Abakanowicz, wrzesień – październik 2009
Mediolan (Włochy), Fundacja Arnoldo Pomodoro, Magdalena Abakanowicz. Space to experience, kwiecień – czerwiec 2009
Dusseldorf (Niemcy), Museum Kunst Palast, wrzesień 2008 – styczeń 2009
Madryt (Hiszpania), Museo Reina Sofia – Palacio de Cristal, Magdalena Abakanowicz - La Corte del Rey Arturo, marzec – czerwiec 2008
Bad Homburg v.d. Hohe (Niemcy), Blickachsen 6. Skulpturen im Kurpark, maj – październik 2007
Poznań, Galeria U Jezuitów, Obecność, 2002 Poznań, VOX-Artis Foundation, Nierozpoznani, 2002
Nowy Jork (USA), Marlborough Gallery, Magdalena Abakanowicz: Recent Sculpture, 2000
Warszawa, hall główny Opery Narodowej, 2000
Paryż (Francja), Les Jardines du Palais Royal, maj – sierpień 1999
Berlin (Niemcy), kościół pw. Św. Elżbiety, 1998-1999
Nowy Jork (USA), Metropolitan Museum of Art, Abakanowicz on the Roof, 1998

Presence, Essence, Identity [katalog wystawy], wyd. The Museum of Art, Timisoara 2019
Ślady istnienia. W hołdzie dla Magdaleny Abakanowicz (1930 -2017) [katalog wystawy], wyd. Galeria Dworcowa, Wrocław 2017, ss. 60-61
Magdalena Abakanowicz. Unrepeatability – Abakan to crowd [katalog wystawy], wyd. Marlborough Gallery, Inc., Nowy Jork 2015, poz. 30, ss. 98, 104-105
Magdalena Abakanowicz [katalog wystawy], wyd. CRP, Orońsko 2013, ss. 9, 66-69, 108
Magdalena Abakanowicz [katalog wystawy], wyd. Galerie Scheffel, Bad Homburg 2009, ss. 102-105
Magdalena Abakanowicz. Space to experience [katalog wystawy], wyd. Fondazione Arnaldo Pomodoro, Mediolan 2009, s. 62
Magdalena Abakanowicz, wyd. Skira Editore, Mediolan 2008, s. 188
Katalog wystawy retrospektywnej w Museum Kunst Palast w Dusseldorfie, Dusseldorf 2008, ss. 16-19
Magdalena Abakanowicz - La Corte del Rey Arturo [katalog wystawy], wyd. Museo Reina Sofia, Madryt 2008, ss. 18-21, 63
Blickachsen 6. Skulpturen im Kurpark [katalog wystawy], Bad Homburg v.d. Hohe 2007, ss. 30-35
Obecność [katalog wystawy], wyd. Galeria U Jezuitów, Poznań 2002, s. 12
Nierozpoznani [katalog wystawy], wyd. VOX-Artis Foundation, Poznań 2002, s. 78
Magdalena Abakanowicz: Recent Sculpture [katalog wystawy], wyd. Marlborough Gallery, Nowy Jork 2000, ss. 22-23
Magdalena Abakanowicz [katalog wystawy], Les Jardins du Palais Royal, Paryż 1999, s. 18
„Le Figaro” (Paryż), wydanie z 1 czerwca 1999, strona okładkowa

Moja rzeźba (…) nie jest dekoracją wnętrza, ogrodu, pałacu czy osiedla. Nie jest formalnym eksperymentem estetycznym ani interpretacją rzeczywistości…Przekazuję moje doświadczenie problemów egzystencjalnych, ucieleśnione w formach wbudowanych w przestrzeń.

– Magdalena Abakanowicz (Rose B., Magdalena Abakanowicz, wyd. Harry N. Abrams Inc., Nowy Jork 1994, s. 120.)

Magdalena Abakanowicz wydaje się mieć ustawicznie napiętą uwagę i zdawać się na swą wewnętrzną energię, jakby świadomie przebywając w historycznym i ponad historycznym czasie i przestrzeni. Komentuje prawidła uniwersum z żarliwym odczuciem potęgi życia. Znajduje język swojego komentarza w nowych materiałach i coraz bardziej monumentalnej skali, ale zarazem koherentny i charakteryzujący się wiernością. Wierność ta odnosi się do imponderabiliów, do bezpiecznego, ale godnego miejsca dla każdego z istnień.

(Stanisławski R., Magdalena Abakanowicz, CSW, Zamek Ujazdowski, 1995)

Magdalena Abakanowicz początkowo zajmowała się tylko malarstwem. Tworzyła duże, monumentalne kompozycje gwaszem na tekturze lub płótnie z motywami stylizowanych ptaków, wodnych roślin i ryb. Dopiero na przełomie lat 50. i 60. zajęła się tkaniną. W 1960 roku w Galerii Kordegarda w Warszawie po raz pierwszy pokazała „Kompozycję”. Wzajemne oddziaływanie nieobiektywnych pól koloru sugerowało ulubione motywy autorki. Już wtedy krytycy nie mogli znaleźć wspólnego stanowiska co do statusu dzieła – czy było to jeszcze abstrakcyjne malarstwo, czy dekoracyjna tkanina? Bezsprzecznie to, co wówczas pokazała stanowiło pionierskie i innowacyjne rozwiązanie w dziedzinie tkaniny artystycznej.

W 1962 roku na słynnym Biennale Tkaniny w Lozannie zaprezentowana przez Abakanowicz kompozycja białych form o powierzchni 12 m² wywołała furorę. Została wykonana z oddzielnych kawałków białych, brązowych i szarych tkanin, nie tylko przy użyciu tradycyjnej wełny i lnu tkackiego, ale także sizalu, wprowadzając miejscami skupiska nici i niezwykle fakturowych tekstur. W 1965 roku jeden z gobelinów przestrzennych artystki, które później – od nazwiska ich twórczyni – nazwano „abakanami”, zdobył Grand Prix na Biennale w São Paulo, zapewniając jej szerokie międzynarodowe uznanie. Abakanowicz wyjaśniała swoje podejście do tkaniny w następujący sposób: „Zaczęłam tkać (…), po to, żeby z tkactwa zrobić sztukę, nadać mu inny sens wbrew wszystkim przyzwyczajeniom i nawykom. Chciałam oderwać tkactwo od wszelkiej użytkowości, zrobić niezależny obiekt. Udało mi się: powstały kompletnie nieużyteczne, nieutylitarne Abakany, już nie tkanina”. Jej sztuka radykalnie przekształciła tkactwo, świadomie uwalniając je od dekoracyjnych funkcji. Kompozycje przestrzenne artystki – słynne abakany – kompletnie zmieniły rozumienie plastycznych możliwości tkaniny, zastosowania materiałów oraz relacji między dziełem sztuki a jego otoczeniem, co razem wywarło ogromny wpływ na dalszy rozwój tej dziedziny na całym świecie.

Abakanowicz tworzyła koleje obiekty z typowych dla tkactwa materiałów takich jak np. len, wprowadzając jednocześnie zupełnie nowe elementy – sizal, końskie włosie, jutę, korzenie drzew czy metalowe druty. Stąd jej twórczość określić można bardziej jako rzeźbę niż tkactwo artystyczne. Abakanowicz czuła się rzeźbiarką – było dla niej niezmiernie istotne by podkreślać cechy użytych surowców, ich plastyczność, różnorodną formę i objętość. Jej podejście wielokrotnie wywoływało dyskusje na temat granic między tkaniną a rzeźbą, gdyż nikt wcześniej nie tworzył takich monumentalnych obiektów z miękkich i różnorodnych materiałów.

Przez resztę życia artystka intensywnie eksperymentowała z formą i fakturą. Badała wzajemne oddziaływanie sztuki ze środowiskiem, zdecydowanie przeciwstawiając się włączeniu w określone ramy, style czy nurty. Powtarzała, żeprawdopodobnie porzuci niektóre techniki i materiały na rzecz innych, nie tracąc jednak nic z podstawowego przesłania. Liczyło się dla niej przede wszystkim poszukiwanie nowych, nieznanych form.

Od wczesnych lat 80. pracował głównie w rzeźbie. Repertuar wykorzystywanych motywów skupiał się przede wszystkim na postaciach ludzkich, rzadziej zwierzęcych – które łączyła w grupy. Figury zatracały wszelkie cechy indywidualności poprzez pozbawianie ich głów lub ramion. Te anonimowe istoty – bez zdolności wyrażania siebie – zachowywały określone miejsce w grupie lub bezimiennym tłumie, a tym samym w ogólnym procesie rozwoju ludzkości. Co ważne, artystka przeciwstawiała się przesadnie dosłownym interpretacjom swoich rzeźb wierząc, że mają one prawo do pewnej tajemniczości czy wręcz mistycyzmu. „Między mną a materią nie ma narzędzia. Wybieram materię własnymi rękami. Kształtuję materię własnymi rękami. Moje ręce przekazują energię” – mówiła.

Dla Abakanowicz sztuka była po prostu „uniwersalną opowieścią o ludzkiej kondycji”, wyjętą z ram czasowych, opowieścią o „człowieku jako takim”. Jej prace korespondują ze sztuką archaiczną, zdradzając zainteresowanie artystki kondycją ludzką we wszechświecie. „Nadal pracuję nad tą samą starą historią, tak starą jak sama egzystencja, mówię o niej, o lękach, rozczarowaniach i tęsknotach, które niesie ze sobą” – tłumaczyła. Skupiała się na człowieku przez pryzmat jego uwikłania w otaczający go świat, a konkretnie w naturę. Czasem wracała do dzieciństwa, do falenckich pól i skraju lasu, które dla Abakanowicz były magiczną krainą zamieszkałą przez tajemnicze stwory. To one zaludniły wyobraźnię małej dziewczynki by powrócić oswojone kilkadziesiąt lat później w postaci monumentalnych rzeźb.