Polswissart

W roku 1957 roku w warszawskiej Zachęcie odbyła się II Wystawa Sztuki Nowoczesnej. Po blisko dziesięciu latach od pierwszej edycji tego wydarzenia w Krakowie w salach warszawskiej galerii swoje prace zaprezentowali twórcy wywodzący się z powojennej awangardy razem z młodymi artystami związanymi z Galerią Krzywe Koło. Obok Tadeusza Kantora, Henryka Stażewskiego, Jerzego Nowosielskiego, Marii Jaremy i Alfreda Lenicy na wystawie można było zobaczyć prace młodych twórców, przekraczające granice klasycznie pojętych dziedzin artystycznych. Wśród nich nowatorskie podejście do plastyki pokazali m.in. Marek Piasecki z „Kompozycjami fotograficznymi” i Andrzej Pawłowski, którego „Kineformy” – ruchome obrazy zbudowane w oparciu o autorską aparaturę przekazującą w rytmie muzyki stale zmieniający się układ barwnych kształtów – były przejawem interdyscyplinarnych poszukiwań artystycznych. Wojciech Fangor, Oskar Hansen i Stanisław Zamecznik, jako pracownicy katedry architektury wnętrz warszawskiej ASP, brali udział w projektowaniu całości ekspozycji w Zachęcie. Sami również znaleźli się w gronie artystów prezentujących prace - w nawiązaniu do „Kompozycji przestrzeni. Obliczeń rytmu czasoprzestrzennego” Kobro i Strzemińskiego, zaproponowali unoszące się przed Zachętą i wpływające do jej wnętrza symboliczne płaszczyzny koloru: „Studium przestrzeni zintegrowanej – Niebo, Ziemia, Architektura”. Zaaranżowane przez trio Fangor-Hansen-Zamecznik „napowietrzne environment”, podobnie jak rzeźby Kobro, odwoływało się do barw podstawowych, jedynie czerwień została zastąpiona przez ziemisty brąz.

Oferowana „Kompozycja z falą” stanowiła część projektu zrealizowanego przez Fangora w Zachęcie. Instalacja przestrzenna zaproponowana przez artystę w ramach 2. Wystawy Sztuki Nowoczesnej stanowiła istotne preludium do mającego się wydarzyć rok później „Studium Przestrzeni”. Zainspirowany współpracą z architektami – Hansenem i Zamecznikiem – badał wpływ malarstwa na przestrzeń oraz przestrzeni w malarstwie. I choć postalinowska odwilż i idące za tym istotne poluźnienie kontroli nad wypowiedzią artystyczną dawały dawały oddech potrzebny do twórczych poszukiwań o tyle krytycy i odbiorcy nie byli jeszcze gotowi na nowatorskie rozwiązania Fangora. Akurat ten rodzaj sztuki, który ja zacząłem robić to był wbrew wówczas panującym modom. Wtedy panująca moda była na abstrakcje, albo takie półabstrakcje, robione na grubych płótnach, żeby farba była w strupach takich, brązach, żeby to wszystko wyglądało jakby miało co najmniej 400 lat. (…) Taka moda była, na taką antykwaryczność. (…) A tu u mnie wszystko gładkie, bez żadnej faktury, bez żadnego pociągnięcia pędzla. To nie było traktowane na początku jako malarstwo wspominał po latach początki opartowskiej drogi Wojciech Fangor.

Zainicjowane w drugiej połowie lat 50. nowe poszukiwania stały się punktem zwrotnym w karierze artysty. Od pierwszego pokazu w Zachęcie i environment’u w Salonie Nowej Kultury w 1958 roku nie było już odwrotu. Brak przychylności i odpowiednich warunków w Polsce popchnął Fangora do wyjazdu na Zachód. Ale to w kraju, w artystycznym i intelektualnym środowisku głodnym nowych doświadczeń, narodziła się idea, którą Fangor dalej rozwijał za granicą. Oferowana „Kompozycja z falą” z 1957 roku, w kontekście najwcześniejszego etapu w twórczości spod znaku op-art a – w szerszej skali – nowoczesnej sztuki polskiej, stanowi bardzo ciekawą propozycję dla kolekcjonerów.          

Polska, kolekcja prywatna
Nowy Jork, kolekcja Thomas'a Messer'a (dyrektor Muzeum Guggenheim)
własność artysty

Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, bezsprzecznie należy do grona największych klasyków współczesności, którzy swoją twórczością nadali kształt całej polskiej sztuce okresu powojennego. Jest w czołówce najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów, którego obrazy podbijają nie tylko rodzimy ale i światowy rynek sztuki. Początkowo Fangora fascynował kubizm. W okresie socrealizmu namalował obraz Matka Koreanka, jedno ze sztandarowych dzieł tego kierunku, a także stworzył wiele plakatów. W drugiej połowie lat 50. zwrócił się ku sztuce abstrakcyjnej. Jego twórczość zdominowana została przez problematykę przestrzeni, pokrewną estetyce op-artu. „Studium przestrzeni”, pierwszy na świecie projekt typu environment, zrealizowany w 1958 roku razem ze Stanisławem Zamecznikiem w Salonie „Nowej Kultury” był niewątpliwie przełomowym momentem w karierze artysty. Przy wejściu na wystawę Wojciech Fangor zamieścił krótkie wyjaśnienie: „Celem tej wystawy jest przekazanie zależności przestrzennych pomiędzy obrazami. Nie interesuje mnie, co zachodzi w indywidualnym obrazie, lecz co zachodzi pomiędzy obrazami. Obrazy stają się anonimowymi elementami zespołu, który rozpoczyna nowe życie i spełnia się w przestrzeni rzeczywistej. Odbiorca przez wybór drogi i czasu staje się automatycznie współtwórcą dzieła”. Na pierwszą połowę lat 70. przypada okres kontynuacji badań nad problematyką iluzji przestrzeni. Powstają wielkoformatowe płótna, w dużej części oparte na motywie fali. W 1970 roku Wojciech Fangor otworzył swoją indywidualną wystawę w Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku. Było to wydarzenie przełomowe w życiu twórczym artysty. Mający już wówczas duże doświadczenie artystyczne Fangor zdawał sobie sprawę z kluczowej roli jaką odgrywała zależność między dziełem sztuki a otaczającą je przestrzenią. Relacja ta była ogromnie ważna w przypadku kół i fal toteż architektura wnętrza Muzeum Guggenheima spinała całą ekspozycję nadając jej odpowiedniego poszukiwanego przez Fangora wydźwięku.

Fangor musi być wyjątkowy – a przynajmniej w moim doświadczeniu jest wyjątkowy – jako malarz, o którym nie można powiedzieć, że się go oglądało dopóki nie zobaczy się jego dzieła w oryginale. (…) Kolory Fangora, zazwyczaj żywe, choć niekiedy przytłumione, wydają się płynąć i wirować na płótnie jak farby wlane do basenu. Albo powierzchnia koloru może pulsować na tle innego koloru, kurcząc się i rozkurczając jak ameba oglądana pod mikroskopem. Niekiedy wydaje się, że jedna z tych powierzchni zaraz odpłynie i zniknie z płótna. A jednocześnie powstaje wrażenie, że kolory zmieniają się, nie tylko pod względem intensywności, lecz także tonu barwy. (…) Jest on wielkim romantykiem op-artu, działającym nie według reguł, lecz według połączenia intuicji i eksperymentu, odwołującym się nie do rozumu, lecz do naszej tęsknoty za tym, co tajemnicze. Kiedy już to czysto wzrokowe wrażenie nowości się zatrze, okaże się, że ta sztuczka optyczna faktycznie jest czymś więcej niż tylko sztuczką i jawi się jako brama do nowego doświadczenia koloru i przestrzeni. – John Canaday Fangor’s Romantic Op, New York Times, Feb 15, 1970, p.103.