Polswissart

Prezentowana praca Pokój chocimski autorstwa Franciszka Paderewskiego jest repliką znanego dzieła z Sali Rycerskiej Zamku Królewskiego w Warszawie. Została namalowana na zlecenie księcia Józefa Poniatowskiego, z dużym prawdopodobieństwem przy udziale, a na pewno pod kierunkiem samego Marcella Bacciarellego autora 6 dużych dzieł namalowanych przez niego na zlecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do wystroju Sali Rycerskiej Zamku Królewskiego. Pokój chocimski został wykonany przez Bacciarellego jako jeden z pierwszych z tej serii i według powszechnej opinii uchodzi za jedną z bardziej udanych kompozycji. W rok po wyjeździe Stanisława Augusta z Polski Bacciarelli namalował na jego zlecenie zmniejszone repliki wszystkich sześciu obrazów z Sali Rycerskiej. Bacciarelli był wówczas nie tylko nadwornym malarzem, ale również wielkim przyjacielem króla, powiernikiem jego spraw, pretendowanym wręcz do reprezentacji króla w wielu z nich. Stąd jest bardzo prawdopodobnym, że wykonywał je przy współudziale bądź pod kierownictwem Bacciarellego właśnie Franciszek Paderewski, najzdolniejszy członek Malarni – królewskiej akademii sztuki prowadzonej przez Bacciarellego, główny jego współpracownik. Repliki te jednak nigdy nie dotarły do króla, a najprawdopodobniej na początku XIX wieku zniknęły z Zamku. Prezentowany obraz powstał w 1799 roku, a najwyższa jego jakość i wierność detali wskazuje, że Paderewski przy jej tworzeniu z pewnością korzystał z pierwszej repliki. Zakładając również dalece prawdopodobny jego udział w powstaniu tejże pierwszej repliki był bardzo dobrze przygotowany i dlatego oferowana praca wykonana jest na prawdziwie najwyższym poziomie. Bardzo również prawdopodobnym jest, że w powstaniu prezentowanej, drugiej repliki brał udział z kolei sam Bacciarelli, jak wskazują teksty źródłowe, znacznie mniej obłożony już wtedy obowiązkami zleconymi przez króla. Na pewno przekazywał artyście wskazówki, a może nawet sam wykonywał własnoręcznie korekty obrazu. Nie ma jasnej odpowiedzi na pytanie, czy powyższe dzieło jest jedynym z sześciu, które powstały wkrótce po śmierci króla. Nieznane są w żadnych zbiorach inne, pochodzące z tego okresu kopie, a jedynie te słabe z końca XIX wieku. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć za to, że powyższa praca została wykonana na zlecenie księcia Józefa Poniatowskiego, który po przejęciu majątku po wuju Stanisławie, właściwie został dyspozytorem ogromnego długu. Dla spełnienia oczekiwań dłużników zaczął sprzedawać niektóre dobra należące do króla, w tym powstałe w 1796 roku sześć replik namalowanych oficjalnie przez Bacciarellego. Można więc założyć, z dużą dozą prawdopodobieństwa, że wraz z udziałem mistrza Paderewski wykonał co najmniej jedną, czyli powyższą na zamówienie księcia, który zmuszony był sprzedać sześć poprzednich.

Pokój chocimski (La Paix de Chocim, Pax Chotimens) przedstawia historyczną scenę zawarcia traktatu pokojowego między Polską a Turcją w Chocimiu 9 listopada 1621 r. Akt ten zakończył trwającą od 1620 r. wojnę. Motywem centralnym obrazu jest gest symbolicznego uścisku dłoni przez wielkiego wezyra Dilavera Paszy oraz Stanisława Lubomirskiego, regimentarza wojsk koronnych i litewskich w bitwie pod Chocimiem, który przejął dowództwo po zmarłym podczas bitwy hetmanie Janie Karolu Chodkiewiczu. Za nimi stoi królewicz Władysław Waza z klejnotem Orła Białego zawieszonym na wstędze. W głębi, na marach pod namiotem leży w zbroi hetman Jan Karol Chodkiewicz. Po prawej stronie postać z wąsem w kołpaku to Jakub Sobieski, uczestnik kampanii chocimskiej, ojciec przyszłego króla Jana Sobieskiego.

Ikonografia sceny została przygotowana przez samego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wraz z historykiem Adamem Naruszewiczem, jako część projektu historycznych obrazów z Sali Rycerskiej, które należą do najważniejszych zabytków ruchomych czasów I Rzeczpospolitej. Oprócz funkcji reprezentacyjnej w siedzibie króla miały przypominać czasy dawnej świetności i wielkości Rzeczpospolitej, stworzone zostały ku pokrzepieniu serc, a także jako część zamierzonego przez króla wielkiego programu reformatorskiego. Najwyraźniej spełniały swoje zadanie, były bardzo bliskie samemu królowi, ponieważ dosyć szybko zamówił ich zmniejszone repliki. Duże przedstawienia z Sali Rycerskiej przetrwały i po odbudowie Zamku Królewskiego wróciły na swoje miejsce. Sześć zmniejszonych płócien z 1796 roku, zamówionych przez króla, również w całości trafiło w rezultacie do Muzeum Narodowego w Krakowie. Odkrycie więc powyższego obrazu jest wyjątkowym wydarzeniem o znaczeniu historycznym. Zmniejszona wersja Pokoju chocimskiego pochodząca z epoki i dostępna na rynku aukcyjnym, autorstwa uznanego artysty, ściśle współpracującego z mistrzem Bacciarellim, sygnowana, jest przykładem najlepszej sztuki polskiego oświecenia i wybitnym przykładem malarstwa historycznego pochodzącego prosto z królewskiej Malarni, które przetrwało jedynie w szczątkowym zakresie, a już na pewno jest śladowe w polskich kolekcjach prywatnych. Pojawienie się tej pracy właściwie nie ma precedensu na rynku aukcyjnym. Dzieła artystów królewskich wywodzących się z Malarni nie pojawiają się w ogóle. Jak dotąd na polskim rynku pojawiło się zaledwie cztery niewielkie prace Baciarellego, praca Jana Chrzciciela Lampiego i Józefa Grassiego. Wysokiej klasy malarstwo artystów doby Oświecenia tworzących w Polsce znajduje się tylko i wyłącznie właściwie w zbiorach instytucjonalnych.

Warszawa, kolekcja prywatna

Franciszek Paderewski był najzdolniejszym i najbardziej poważanym członkiem Malarni - tzw. Bacciarellówki, najbliższym współpracownikiem mistrza Marcella Bacciarellego. Spędził w Malarni - protoplaście akademii, edukującej adeptów sztuki i realizującej zamówienia królewskie - całe swoje dorosłe życie. Prowadził i organizował wraz z Bacciarellim całą działalność pracowni. Przede wszystkim jednak był niezwykle zdolnym artystą. Sam król uważał go za najlepszego ucznia atelier. Zapewne pomagał Bacciarellemu i sam realizował wiele kompozycji zlecanych przez króla. Z pewnością również uczestniczył w powstawaniu pierwotnych scen do Sali Rycerskiej i sześciu replik z 1796 roku. Bacciarelli odwdzięczał mu się przyjaźnią, dbając o pracę i pensje dla niego, a w trudnych czasach, po III rozbiorze i wyjeździe króla wyjednał mu u króla intratne zamówienie – wykonanie powtórzenia drugiej wersji Elekcji Stanisława Augusta Canaletta. Był malarzem portretów, restauratorem obrazów i twórcą replik wykonywanych na zlecenie króla. Najbardziej znanym z jego zachowanych obrazów jest portret księcia Józefa Poniatowskiego z 1814 roku (obecnie w zbiorach MNW, wersja akwarelowa w zbiorach MNK). Z 1795 roku pochodzi portret Waleriana Zubowa, brata faworyta Katarzyny II, do zaginionych należą portrety Stanisława Augusta i Hugona Kołłątaja ze zbiorów Tomasza Zielińskiego, podobnie jak replika Elekcji według Canaletta. Z listu króla Stanisława wiemy, że w październiku 1795 roku otrzymał od niego sto dukatów za lata wiernej służby. Podczas Insurekcji Kościuszkowskiej, w pierwszych dniach powstania walczył i został ranny, prawdopodobnie w słynnym pułku Działyńskiego. Do śmierci mieszkał na Zamku Królewskim, na terenie Malarni. W 1798 roku był jedynym artystą pozostającym w pracowni, naprawdę troszczącym się o artystów i o ciągłość funkcjonowania Malarni. W czasie pruskiej okupacji warszawy Paderewski, podobnie jak Bacciarelli utrzymywał się z malowania portretów i renowacji obrazów. Malarnia przetrwała w dawnym miejscu (dzisiejszy Pałac Ślubów) jako prywatna szkoła Bacciarellego. Kiedy w 1802 roku na nowo zaczęto myśleć o stworzeniu akademii sztuk pięknych pod panowaniem pruskim, wśród kandydatów na profesorów Bacciarelli wymienił Paderewskiego.

Paderewski jako kustosz byłej królewskiej akademii pobierał stałą pensję. Opiekował się zbiorami księcia Józefa Poniatowskiego, który w 1798 roku przejął spadek po królu i także opłacał Paderewskiego. W następnych latach zajmował się wraz z Bacciarellim spuścizną malarską po Stanisławie Auguście, a potem zbiorami księcia Józefa Poniatowskiego. Od 1815 roku do śmierci pracował dla siostry księcia Marii Teresy Poniatowskiej, był więc od początku do końca swego życia ściśle związany z rodem królewskim, docenionym przez nich za swoje zasługi i niezwykle cenionym za swój talent.