Polswissart

Maluje świat umarły, świat niespełnionych marzeń, świat złożony ze strzępów pamięci, obrazów, starych fotografii, rozmów, tęsknot, lęków, miłości, goryczy, złości i ciepła. (…) Coraz częściej mieszają się z nimi umarlaki, strzygi, wampierze, ogniste i paranoiczne debilusze, deliryczne kotopsy, anielice, pokusy, grzesznice, umarłe dziewczynki, nieżywe i stare hrabianki, zgrzybiali ułani, wypłowiali sarmaci, szlachcianki i husarze. Współczesna dupencja plącze się czasem między nimi, ale tylko po to, żeby uczciwie przyznać się publicznie, na obrazie, do grzesznych marzeń starego świńtucha.

– Jerzy Duda-Gracz (Zapiski o życiu i sztuce przemijania, 1999, [w:] Duda-Gracz. Obrazy Prowincjonalno-Gminne. Kresy polskie, Katowice 2000)

Ludzka głupota, śmieszność, brzydota, złość i wszystkie możliwe grzechy pospolite i główne, to również moje świństwa, słabości i draństwa. Wystarczy spojrzeć, jak maluję obrazy, aby bez trudu dostrzec miłość do ludzi i ich słabości. To jest też próba szukania rozgrzeszenia dla samego siebie.

– Jerzy Duda-Gracz (Jerzy Duda-Gracz w rozmowie z Jadwigą Polanowską, „Przegląd Tygodniowy”, 1998)

Niecodzienna, tak bardzo odróżniająca się od wszystkiego sztuka Jerzego Dudy-Gracza stawia go na czele najwnikliwszych obserwatorów Polski, na którą –  jak sam mówił – był chory. Większość jego dzieł to przedstawienia różnego typu obywateli naszego kraju: robotników nienawykłych do ciężkiej pracy, leniwych kobiet o monstrualnych kształtach, starych dewotek o surowym spojrzeniu, upiornych staruszek, kościelnych purpuratów, sennych prowincjuszy, lirycznych kochanków… Bohaterów tego fantastycznego świata długo by wymieniać. Wszystkich ich jednak znamy i na swój sposób rozumiemy – gdyż ostrość satyrycznego spojrzenia Dudy-Gracza odczuć może w pełni jedynie Polak.

Prezentowany obraz „Spowiedź” z 1993 roku namalowany został w położonej w Małopolsce wsi Mszalnica. Ukazuje scenę z Jezusem odbywającym tytułową spowiedź przed groteskowo wyglądającym księdzem na upiornie mrocznym cmentarzu. Blada postać Jezusa w cierniowej koronie jaśnienie na tle czarnej sutanny duchownego. Nabrzmiała głowa i drobne oczka spowiednika nadają mu głupkowaty wyraz. W swojej satyrycznej wizji artysta jest do bólu bezkompromisowy, ale zarazem stara się być sprawiedliwym: „Moje komentarze są nie tyle krytyczne, co dobrodusznie złośliwe, ze względu na ich wprzęgnięcie w ideową zasadę życia prywatnego i publicznego, porównywalną do politury polskiej obyczajowości, która ma niewiele wspólnego z Wiarą, Nadzieją i Miłością, ale dużo z nienawiścią, pychą, pazernością i frazeologią” (Jerzy Duda-Gracz w rozmowie z Jadwigą Polanowską, „Przegląd Tygodniowy”, 1998). Warsztatowo doskonałe dzieło Dudy-Gracza stanowi kąśliwą uwagę w stronę polskiego kleru, jednocześnie traktując prawdziwą duchowość z najwyższym szacunkiem.

Warszawa, kolekcja prywatna
zakup od artysty

Maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów – tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem. – Jerzy Duda-Gracz

Jerzy Duda-Gracz urodził się w 1941 roku w Częstochowie. Zdobył dyplom na Wydziale Grafiki krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Później pracował jako wykładowca w filii ASP w Katowicach. Zajęcia prowadził również w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie. Do końca życia piastował stanowisko profesora na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Był nie tylko malarzem i pedagogiem, ale również rysownikiem, grafikiem i scenografem. Przygotowywał oprawę plastyczną dla takich spektakli, jak „Gra o Każdym”, „Pokusa”, „Don Giovanni”, czy też przedstawienia „Kaligula” w reżyserii córki – Agaty. Artysta brał także udział w ogromnej liczbie wystaw, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Wśród ważniejszych ekspozycji prac Dudy-Gracza wymienić warto: „Polaków portret własny” (Kraków), „Życie Ludzi – Los Ziemi” (Warszawa), a także 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki w Wenecji, 20 i 21 Targi Sztuki w Kolonii oraz Wystawę Światową EXPO w Sewilli. Za swoją działalność artystyczną malarz otrzymał wiele odznaczeń oraz wyróżnień, spośród których wspomnieć należy choćby o Krzyżu Wielkim Orderu Odrodzenia Polski oraz Nagrodzie Krytyków im. C. K. Norwida. Zmarł niespodziewanie na atak serca w 2004 roku.

Niecodzienna, tak bardzo odróżniająca się od wszystkiego sztuka Jerzego Dudy-Gracza stawia go na czele najwnikliwszych obserwatorów Polski, na którą –  jak sam mówił – był chory. Większość jego dzieł to przedstawienia różnego typu obywateli naszego kraju: robotników nienawykłych do ciężkiej pracy, leniwych kobiet o monstrualnych kształtach, starych dewotek o surowym spojrzeniu, upiornych staruszek, kościelnych purpuratów, sennych prowincjuszy, lirycznych kochanków… Bohaterów tego fantastycznego świata długo by wymieniać. Wszystkich ich jednak znamy i na swój sposób rozumiemy – gdyż ostrość satyrycznego spojrzenia Dudy-Gracza odczuć może w pełni jedynie Polak. „(…) szczególnej obserwacji poddaje artysta świat drobnomieszczański (co nie oznacza oczywiście grupy społecznej, ale mentalność), dalej: podejmuje obrazowo wiele obiegowych fetyszyzmów społecznie funkcjonujących, czy wreszcie obyczajowość, a nawet pewnego rodzaju religijność. Jako artysta jest bezkompromisowy do granic okrucieństwa, ale sprawiedliwy w wymierzaniu chłost, w tym sensie, że każdemu daje według ‘zasług’, niezależnie od tego czy są to spostrzeżenia dotyczące ‘równych’ czy ‘równiejszych’, po tej czy po tamtej stronie tej czy innej barykady” (Piskor S., Jerzy Duda Gracz, „Poglądy” nr 12, 1975).