Polswissart

Przyszłość rysuje się jako geometryczne miasto, barwne i słoneczne. Sztuki plastyczne będą w nim kinetyczne, wielowymiarowe, społeczne, bezsprzecznie abstrakcyjne i zbliżone do nauk.

– Victor Vasarely

Za symboliczny początek ery op-artu’u w sztukach plastycznych uważa się otwarcie w 1965 roku wielkiej wystawy „The Responsive Eye” w nowojorskim Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Światła reflektorów padły wówczas na dwóch artystów – spadkobiercę Bauhausu Josefa Albersa oraz Victora Vasarely’ego. Podczas gdy Albers, często lekceważony przez krytyków, stał się szybko czarną owcą nowoczesnej abstrakcji, dla Vasarely’ego, który właśnie osiągał szczyt swojej artystycznej kariery, pokaz ten stał się platformą startową do sławy.

Przełom lat 70. i 80. jest w twórczości Vasarely’ego etapem kolejnych eksperymentów by wyjść poza wizualną przewidywalność. Posługując się swoimi starymi, matematycznymi rysunkami – tzw. „programami” – na zasadzie algorytmów czy kodów, tworzy nowe konstrukcje obrazów. Artysta wyprzedzając swoją epokę, myśli o przyszłości sztuki nie w sferze czysto wizualnej, a w kategoriach cyfrowych.

Utrzymana w fioletowej tonacji praca „Kristal” z 1983 roku stanowi nawiązanie do cyklu „Hołd dla Heksagonu”, jaki Vasarely tworzył w latach 1964-1976. Wyłaniający się z czarnego tła sześciokąt – heksagon – zbudowany został z kolorowych rombów. Od głębokiej oberżyny, poprzez wrzos i lawendę, aż niemal do bieli – powtarzający się rytm kolejnych barwnych tonów wywołuje efekt ciągłego ruchu. Sześciokąt wydaje się wirować niczym perpetuum mobile.

Warszawa, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 4.03.2021, poz. 27
Szwajcaria, kolekcja prywatna Sotheby's, aukcja 29.06.2017, poz. 176
Europa, kolekcja prywatna
Calmels-Cohen, aukcja 22.06.2006, poz. 187
Europa, kolekcja prywatna

Sztuka musi stać się hojna i całkowicie upowszechniona. Sztuka musi być szczerze współczesna. Od tego momentu nowe technologie są po to, by niezwłocznie rozpowszechniać sztukę ludziom.

– Victor Vasarely

OP-ART czy abstrakcja kinetyczna? Nie jest to nic więcej, jak przedstawienie wymiaru ruchu, przestrzeni i czasu w świecie plastycznym. Nadal jest to dwuwymiarowy świat, ale iluzja stworzenia przestrzeni i ruchu w mikro-czasie jest tak silna, że sprawia wrażenie rzeczywistości.

– Victor Vasarely

Victor Vasarely urodził się w 1906 roku na Węgrzech. Choć pierwsze studia medyczne zarzucił na rzecz sztuki, w jego dojrzałych pracach widoczny jest swoisty pierwiastek naukowej metodologii. Kształcenie artystyczne rozpoczął w prywatnej Akademii Podolini-Volkmann w Budapeszcie, jednak dla jego przyszłej drogi twórczej najważniejsza była nauka w warsztatach Műhely  – szkole wzorującej się na zasadach Bauhausu.

W 1930 roku artysta opuścił Węgry i osiadł w Paryżu. Pracował jako grafik, wykonując różne projekty tkanin i druków reklamowych. Już w tych wczesnych realizacjach, Vasarely starał się wywołać w widzu najprzeróżniejsze efekty wizualne, a przede wszystkim zmylić jego oko różnymi fortelami optycznymi. Obserwując przyrodę i otaczającą rzeczywistość powtarzał rytm form, wprowadzając je w geometryczny schemat kompozycji.

W 1944 roku swoją indywidualną wystawą zainaugurował otwarcie paryskiej Galerii Denise Rene. Wówczas styl Vasarely’ego stał się zdecydowanie konstruktywistyczno-abstrakcyjny. Jego liczne próby i doświadczenia z wizualnością owocowały kolejnymi etapami twórczymi, których celem zawsze było uzyskanie w obrazie efektu optycznego złudzenia.

Ostateczna wizja artystyczna Vasarely’ego ukształtowała się w latach 50. W 1955 roku artysta wziął udział w wystawie zbiorowej „Le Mouvement” w Galerii Denise René, obok innych pionierów sztuki kinetycznej, takich jak Marcel Duchamp i Alexander Calder. Wówczas też zaprezentował swój „Żółty Manifest”, stanowiący refleksję nad kinetyzmem i jednością plastyczną, a także podstawowym językiem malarskim, w którym elementy geometryczne są mnożone w permutacyjne serie. Manifest wyrażał również pogląd artysty o potrzebie seryjnego zwielokrotniania i popularyzacji dzieł sztuki.

Vasarely w czasie swojej długiej, cenionej przez krytyków kariery, nieustannie przekonywał do podejścia do tworzenia sztuki, które byłoby głęboko społeczne. Uważał za niezwykle istotne rozwijać przystępny język wizualny, który mógłby być powszechnie zrozumiały – a tym językiem dla Vasarely’ego była abstrakcja geometryczna. Poprzez precyzyjne kombinacje linii, geometrycznych kształtów, kolorów i cieniowania, artysta tworzył obrazy przyciągające wzrok, pełne iluzji głębi, ruchu i trójwymiarowości. Bardziej niż o miłe dla oka sztuczki, zależało mu na przekazie, że „czysta forma i czysty kolor mogą opisać świat”.

W tym celu Vasarely w 1959 roku opatentował „Alfabet plastyczny”, w którym znajdowało się piętnaście form. Wszystkie formy oparte były na wariacjach koła, trójkąta i kwadratu oraz występowały w gamie dwudziestu różnych odcieni. Alfabet można było układać w pozornie nieskończoną ilość kombinacji i wykorzystywać do tworzenia nieskończonej ilości obrazów. Dzięki zastosowanej koncepcji „Alfabetu plastycznego” artysta udowodnił, że akt twórczy mógł być przeprowadzany za pomocą czysto naukowego procesu.

Wkład Vasarely’ego w rozwój abstrakcji nie sposób przecenić. Jednym z jego mott było „sztuka dla wszystkich”. Artysta cieszył się, gdy jego twórczość pojawiała się na ubraniach, pocztówkach, produktach komercyjnych i w reklamach. Uważał, że sztuka może pozostać aktualna tylko wtedy, gdy stanie się ogólnie dostępna.