Polswissart

„Niektóre rybackie sceny Kędzierskiego, z przejrzystą tonią wody i świetlistego nieba, przywodzą na pamięć malowidła Wyczółkowskiego sprzed r. 1900” – Tadeusz Dobrowolski
(Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, t. II, wyd. Zakład narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Kraków 1960, s. 276)

Jednym z najmilszych sercu tematów Apoloniusza Kędzierskiego był motyw rybaka. Sięgał po niego wielokrotnie, wykonując w różnych technikach począwszy od około 1895 roku, kiedy to po raz pierwszy wyjechał wraz z bratem w opoczyńskie. Zaobserwowani w tamtych okolicach łowiący ryby mężczyźni stali się na lata ulubionymi modelami artysty. Do tematu rybaków powracał podczas różnych swoich plenerów, także nad Narwią opodal Serocka. Przedstawiał ich w grupie lub pojedynczo, przedzierających się przez gęste szuwary na łódce czy brodzących bezpośrednio w wodzie, a nieodłącznym elementem ich pracy był ciągnięty za sobą więcierz – pułapka na ryby zrobiona z wikliny lub sieci, w kształcie cylindra.

Oferowane dzieło Kędzierskiego ukazujące tak lubiany motyw rybaka stanowi podsumowanie jego dojrzałego stylu, na który składają się przede wszystkim monachijskie doświadczenia impresjonistyczne oraz późniejszy kontakt z secesją. Artysta umiejętnie skomponował scenę, oddając wrażenie jednej, krótkiej, zaobserwowanej chwili. Zafrapowany zmiennymi efektami tafli wody, malowniczo oddał odbijającą się w niej sylwetkę chłopa z więcierzami i pochmurne niebo. Mężczyzna zajęty poszukiwaniem ryb, majaczy niczym widmo na tle wodnego krajobrazu. Niemal monochromatyczna kompozycja zamyka się w zimnych niebieskościach i fioletach, przełamanych miejscami za pomocą drobnych plamek ciepłych brązów i rudości. Lekkiej, szkicowej formie ulotnej impresji towarzyszy prowadzona w wyrafinowany sposób, miękka, falista linia. Całość kompozycji przepełnia niezwykle silny efekt liryzmu i nastrojowości.

Warszawa, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 22.02.2001, poz. 24

„(…) utalentowany artysta pan Kędzierski jest zwolennikiem plein-air’u, umie ożywić naturę w pełnym słońcu”
(„Tygodnik Ilustrowany” 1891, nr 242)

Apoloniusz Kędzierski, dziś niesłusznie zapomniany, należy do grona naszych wybitnych młodopolskich artystów. Urodził się w 1861 roku w okolicach Radomia i już w wieku szkolnym zaczął przejawiać talent i zamiłowania plastyczne. Szybko stracił ojca, co postawiło wielodzietną rodzinę w bardzo trudnej sytuacji. Kędzierskim zaopiekował się wówczas były oficer wojsk polskich Stanisław Lessel – mecenas sztuk pięknych i działacz społeczny. To on zarekomendował chłopca Józefowi Brandtowi, tym samym otwierając mu drzwi do kariery artystycznej.

Od 1877 roku młody Kędzierski spędzał wszystkie wakacje w orońskiej posiadłości Brandta jako jego uczeń. Okres ten nie tylko podniósł jego umiejętności malarskie, lecz także rozwinął wrażliwość na piękno otaczającej natury: „Miejscowość ta, Orońsko, jako wyraz pejzażowy, przedziwnie nadawała się do wszelkich prac malarskich. Ileż tu pamiątek wiekowych na każdym kroku. Taki Szydłowiec, Skrzynne, Przysucha ze swem budownictwem starej Polski bywały celem częstych naszych wycieczek. W pobliżu wspaniałe lasy chlewiskie, niekłańskie i odwieczne wsie z przechowanymi strojami niemałą były wartością” (Kędzierski A., „Wspomnienie o Brandcie”, „Tygodnik Ilustrowany” 1915, nr 26). Kończąc etap nauki w Orońsku, Kędzierski został skierowany dalej do warszawskiej Klasy Rysunkowej, gdzie do 1885 roku szkolił się pod okiem Wojciecha Gersona i Aleksandra Kamińskiego. Później Stanisław Lessel sfinansował mu studia w Monachium, po których młody artysta wrócił i osiadł na stałe w Warszawie, zakładając swoją pracownię przy ulicy Senatorskiej 36. Pierwsi nauczyciele w oczywisty sposób wpłynęli na dopiero kształtującą się postawę twórczą Kędzierskiego. Jest to wyraźnie zauważalne w jego wczesnych pracach, w których często poruszał tematykę końską i dążył do wiernego, realistycznego ujęcia. Jednak mniej więcej w okresie końca studiów i powrotu do stolicy, dzieła Kędzierskiego zaczęły mocno poddawać się tendencjom impresjonistycznym, które miał okazję poznać w Monachium. Jego sztuka stała się bardziej kontemplacyjna, pełna liryzmu i nastrojowości. Zaobserwowane w naturze zjawiska artysta oddawał ze swobodą, nawet pewną szkicowością, przykładając wielką wagę do niuansów kolorystycznych. Preferowaną dawniej technikę olejną w dużej mierze zastąpił akwarelą, z którą łatwiej mu było tworzyć w plenerze.

Dojrzały styl Kędzierskiego został przypieczętowany jego podróżą po Europie w 1902 roku. Zwiedził wówczas Belgię, Francję i Włochy, przebywał także w Wiedniu i Budapeszcie. Podczas wyjazdu w pełni odczuł czar panującej wtedy wszędzie secesji, a to wpłynęło na dodatkowy walor dekoracyjny, jaki stał się cechą charakterystyczną jego późniejszych prac. Dzieła wzbogaciły się o płynną, falistą linię i płaską plamę barwną, ograniczoną konturem. Artystę śmiało można nazwać piewcą polskiej wsi, poetycko odmalowującym prostą chłopską codzienność. Przedstawiał kobiety i mężczyzn zajętych pracą fizyczną, taką jak koszenie pola, przesiewanie zboża, łowienie ryb, rąbanie drewna czy zbieranie chrustu. Często powracał do ulubionych motywów rybaka z więcierzem i strojnie ubranej łowiczanki. Malował także rodzimy krajobraz, ptaki i rośliny. Brał udział w licznych wystawach krajowych i międzynarodowych, zdobywając medale i wyróżnienia. Jego dzieła znajdują się w wielu polskich zbiorach muzealnych, m.in. w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie („Stary dom w Przysusze” 1888, „Dziewczyna z dzbanem” ok. 1900, „Głowa młodej łowiczanki” ok. 1910, „Portret Wandy Dębowskiej w wianku z jaśminu” ok. 1912), Muzeum Narodowego w Krakowie („Prządka”, ok. 1900) i Muzeum Narodowego w Poznaniu („Rybak z wiecierzem” 1917).

Niestety olbrzymi, sześćdziesięcioletni dorobek twórczy Kędzierskiego, tak niezwykle sławiący malowniczość wsi i piękno naszych rodzimych tradycji, w dużej mierze nie przetrwał wojny. Wiele prac zaginęło, reszta spłonęła w pracowni podczas powstania warszawskiego, nie doczekawszy pośmiertnej wystawy monograficznej, jaką planowały dla artysty zmarłego w 1939 roku jego żona i córka. Zatem każde nowe dzieło Kędzierskiego, pojawiające się na rynku antykwarycznym, to nie tylko kolekcjonerska okazja, ale i szansa na przypomnienie i coraz lepsze poznanie tej wyjątkowej twórczości.