Polswissart

W sztuce interesowały mnie zawsze formy najprostsze. Reliefy, które ostatnio robię, zbudowane są przeważnie z powtarzających się, identycznych elementów. Są to formy niezindywidualizowane, anonimowe, pogrupowane w zbiory. Służą one do odmierzania i porządkowania przestrzeni w obrazie. – Henryk Stażewski

(„Odra”, nr 2, 1968)

Twórczość Stażewskiego od początku związana jest z awangardą – od wczesnych kubistycznych rysunków, poprzez fazę konstruktywistyczną i fascynację Strzemińskim, aż do kompozycji z pogranicza abstrakcji i figuracji, które zdominowały warsztat artysty na przełomie lat 40. i 50. Od lat 60. Stażewski opowiedział się całkowicie za abstrakcją geometryczną by znów w latach 70. poprzez tzw. „reliefy malowane” zanegować ich geometryczną strukturę i zasady regularnego rytmu kompozycyjnego.

W roku 1965 Henryk Stażewski obchodził 40-lecie pracy twórczej, otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w dziedzinie plastyki, uczestniczył w I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu. Na przełomie kolejnego roku miał w warszawskiej Zachęcie wystawę swoich najnowszych prac, powstałych na przestrzeni lat 1964–1965. Artysta zaprezentował wówczas 27 reliefów, w większości których wprowadził nowy materiał – metal. Był on obecny w różnych wariacjach: od srebrnego lakieru, przez aluminium, miedź, aluminium czarno-białe, chromowanie, srebrzenie i złocenie. Metalowe i metaliczne reliefy Stażewskiego przyjmowane były zazwyczaj bardzo pozytywnie. W maju 1966 roku artysta został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a na XXXIII Biennale w Wenecji wystawił około 30 metalowych kompozycji, za które otrzymał wyróżnienie honorowe.

Oferowany relief, należący do zespołu prac powstałych w latach 1964-65, jest swoistą kompozycją rzeźbiarską. Poszczególne geometryczne figury zdają się unosić ponad płaszczyzną kwadratu, w której są osadzone. Zaznaczona na nich niebieska kratka potęguje efekt odchylenia od porządku linii prostych. „Rzeczywistość zdominowana przez geometrię zredukowana zostaje do niewielkiej ilości linii lub płaszczyzn. Jest to wynikiem obserwacji ruchu linii biegnących równolegle, oddalających się od siebie lub przecinających się – wraz z zawartą między tymi liniami nicością” – mówił Stażewski (Henryk Stażewski. Dzieła z lat 1923-1980 [katalog wystawy], BWA, Toruń 1981). Monochromatyczne, metalowe reliefy wyewoluowały z pierwszych reliefów białych, które artysta wykonywał w drewnie. Poprzedzają one bezpośrednio pojawienie się reliefów, w których dominującą rolę będą odgrywały geometria i kolor.

Kraków, kolekcja prywatna

Orońsko, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, 2 x kolekcja Dariusza i Krzysztofa Bieńkowskich, 27 marca - 24 kwietnia 2004.
Łódź, Galeria Atlas Sztuki, Kolekcja zdarzeń, 2009.

Henryka Stażewskiego bez wątpienia zaliczyć należy do grona najbarwniejszych postaci polskiej sztuki powojennej. Malarz, pionier awangardy lat 20. i 30. XX wieku, reprezentant konstruktywizmu, współtwórca nurtu abstrakcji geometrycznej lat 60., 70. i 80 był autorem kompozycji reliefowych ale również projektantem wnętrz, dekoracji scenograficznych i plakatów. Stażewski był nie tylko współtwórcą polskiego ruchu awangardowego, lecz miał też bliski kontakt ze środowiskiem światowej awangardy. Więzy przyjaźni łączyły go z takimi artystami jak Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Michel Seuphor czy Theo van Doesburg. Henryk Stażewski studiował w latach 1913-1919 w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni Stanisława Lentza. Należał do grupy ekspresjonistów polskich (od 1919 roku Formistów). Początkowo tworzył realistyczne akwarele w duchu impresjonizmu, akty, portrety oraz pejzaże. Po ukończeniu studiów w 1920 roku zadebiutował na wystawie zbiorowej w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. Już wówczas podejmował nowe wyzwania, których pierwszym ważnym owocem był ogłoszony w 1923 roku manifest konstruktywistów. Był członkiem-założycielem Grupy Kubistów, Konstruktywistów i Suprematystów „Blok” (1924-1926) oraz ugrupowań, które rozszerzyły założenia programowe Bloku – Praesens (1926-29) i a.r. (1929-1936). Był redaktorem czasopism „Blok” i „Praesens”. Po wojnie odgrywał wiodącą rolę w życiu polskiego świata artystycznego będąc współtwórcą tak ważnych inicjatyw jak m.in. powstania warszawskiej Galerii Foksal i ruchu wokół niej skupionego.

Sama twórczość Stażewskiego od początku związana jest z awangardą – od wczesnych kubistycznych rysunków poprzez fazę konstruktywistyczną i fascynację Strzemińskim po kompozycje z pogranicza abstrakcji i figuracji, które dominowały warsztat artysty na przełomie lat 40. i 50. Od lat 60. Stażewski opowiedział się całkowicie za abstrakcją geometryczną by znów w latach 70. poprzez tzw. reliefy malowane zanegować ich geometryczną strukturę i zasady regularnego rytmu kompozycyjnego. Galeria Annely Juda z siedzibą w Londynie od momentu powstania w 1960 roku reprezentowała współczesnych artystów brytyjskich, europejskich i międzynarodowych ze szczególnym uwzględnieniem mistrzów XX-wiecznej awangardy, skupionych wokół rosyjskiego konstruktywizmu, Bauhausu i holenderskiego ruchu De Stijl. Nic zatem dziwnego, że w 1982 roku Annely Juda zorganizowała indywidualną wystawę Henryka Stażewskiego uchodzącego już wówczas za czołowego reprezentanta awangardy Europy Wschodniej. Wystawa, która zebrała kilkanaście powstałych głównie w latach 70. malowanych kompozycji abstrakcyjnych, została otwarta 10 listopada 1982 roku. Parę miesięcy wcześniej – w lipcu tego samego roku – grupę podobnych prac z tego samego okresu pokazał Stażewski na wystawie w galerii Denise Rene w Paryżu.