Polswissart

Wybrałem kwadrat, który jest jakby formą magiczną o różnych potencjalnych możliwościach. Jest, jak sądzę, apoteozą działalności człowieka. Kocham przyrodę, człowiek jest jej wytworem, a kwadrat wytworem człowieka. W kategoriach filozoficznych kwadrat jest archetypem porządku, idealnych proporcji, jest jakby marzeniem każdego z nas, marzeniem o jasnej sytuacji, piktogramem identyfikacji, ładu i jego akceptacji. – Jacek Dyrzyński

(Z Jackiem Dyrzyńskim rozmawiała Joanna Piwocka, [w:] Niech żyje sztuka na początku… [katalog wystawy], BWA, Szczecin 1991).

Jacek Dyrzyński to zadeklarowany abstrakcjonista i ceniony profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Związany po dziś dzień z macierzystą uczelnią, prowadzi Pracownię Wiedzy o Działaniach i Strukturach Wizualnych. Decyzję o karierze artysty podjął w trakcie nauki w Państwowym Liceum Techniki Teatralnej w Warszawie, gdzie miał okazję poznać wielu wybitnych pedagogów, takich jak Irena Lorentowicz, Zbigniew Tymoszewski czy Kazimierz Żywuszko. Wtedy natomiast jeszcze myślał o scenografii. Dostał się na Wydział Malarstwa warszawskiej Akademii, mając w specjalizacji wymarzoną plastykę sceniczną. Tam jednak w jego drodze twórczej nastąpił zwrot: „Po dwóch latach studiów w pracowni prof. Tadeusza Dominika i wcześniejszych przygodach ze scenografią, a pod wpływem prof. Aleksandra Kobzdeja, u którego w pracowni w końcu wylądowałem, postanowiłem zająć się czymś innym. I tak od wielu lat jestem wierny abstrakcji” – wspomina artysta (Winiarski A. [red.], Jacek Dyrzyński. Malarstwo, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 2017, s. 15).

Od początku lat 70. Dyrzyński zajął się konstruowaniem pełnych dynamiki reliefów. Haptyczne, sensualne – zaznaczają swoje istnienie w przestrzeni kontrastowym układem form, fizyczną głębią i żywym kolorem. „Dlaczego relief? Ponieważ jest konkretny, ma grubość, format, ma tajemnicę, swoją przestrzeń, a przestrzeń kryje w sobie czas. Jeśli ma czas, to ma i akcję. Jest zawsze pewna możliwość niespodzianki, wybrania sobie widzenia z jednej czy drugiej strony” – tłumaczy artysta (Z Jackiem Dyrzyńskim rozmawiała Joanna Piwocka, [w:] Niech żyje sztuka na początku… [katalog wystawy], BWA, Szczecin 1991). Na poziomie wizualnym prace Dyrzyńskigo zdają się zbieżne z działaniami konstruktywistów. Artyście nie chodzi jednak tylko o czystą logikę konstrukcji – forma to nie wszystko. Jego przestrzenne układy stanowią drogę do powiedzenia czegoś więcej, wpłynięcia na emocje widza doświadczającego w czasie harmonijnych geometryczno-kolorystycznych kompozycji. Co więcej, w widocznych na płaszczyźnie obrazów śladach ołówka i pędzla, zaznacza się subiektywny gest malarski, przełamujący surową, „ortodoksyjną” geometrię.

Punktem wyjścia dla sztuki Dyrzyńskiego jest kwadrat. Jak sam zauważa – figura idealna, magiczna, metafizyczna. W przeciwieństwie do koła czy trójkąta, nie występuje w naturze, stąd pozbawiona jest dodatkowych treści i skojarzeń, uwolniona od przedstawiania rzeczywistości. Kwadrat skupia uwagę sam na sobie. Artysta podporządkowuje go szeregowi reguł i zasad, energetyzuje kolorem, komplikuje przestrzennym układem form. Ale paradoksalnie, swoje natchnienie czerpie z podróży i doświadczania przyrody – różnorodnych struktur odległych miejsc. W ten sposób tworzy swoje awangardowe konstrukcje – z jednej strony czyste, logiczne i surowe, z drugiej zawierające pierwiastek ludzki i wymiar filozoficzny.