Polswissart

Spośród wszystkich przedstawicieli szkoły Ecole de Paris wydaje się, że to właśnie Mela Muter najtrafniej, najbardziej obrazowo, realistycznie i z największą uwagą zajęła się tematem macierzyństwa. Młoda kobieta, starsza, kobieta pracująca, kobieta zmęczona, kobieta z bólem w oczach, kobieta radosna. Długo by wymieniać wszystkie matki z portretów artystki. Nie ma dwóch takich samych, więcej – niema dwóch takich samych przedstawień relacji matczynych. Matka karmiąca, matka bezradnie trzymająca chore dziecko, matka zamyślona i nieobecna, matka w trakcie rutynowych zajęć przy dziecku. Mela Muter nie boi się stawiać pytań, przedstawia sytuację taką jaką widzi i jak ją ocenia. Nie idealizuje, nie upiększa, a jednak jej macierzyństwa należą do najpiękniejszych i najbardziej sugestywnych w historii sztuki polskiej. Być może dlatego, że są na wskroś prawdziwe, nie zostały wymyślone, a przedstawione z całym dobrodziejstwem inwentarza, dobrym, a czasami mrocznym.

Obok tradycyjnych w swym wyrazie kompozycji matek z dziećmi, artystka podejmowała motyw kobiety w ciąży. W stosunku do pozostałych obrazów należą one do tych rzadszych a przez to niezmiernie ciekawych pozycji w oeuvre artystki. Pierwszy znany obraz – „Fécondité” (Płodność), na którym Muter uwieczniła kobietę w stanie błogosławionym, kupiło od artystki państwo francuskie do zbiorów Muzeum Luksemburskiego. Namalowany między 1907 a 1910 rokiem, ukazywał nagą kobietę w otoczeniu krajobrazu. W odległym tle Muter umieściła małe dziecko zrywające kwiaty. Płótno pojawiło się na wystawie w Galerie Jean-Claude Biellier w Paryżu w 1966 roku. Razem z nim na ekspozycji zawisł oferowany obraz „Kobieta w oknie” z 1938 roku. W odróżnieniu od opisywanej wyżej wcześniejszej kompozycji, „Kobieta w oknie” to obraz kameralny, wręcz intymny. Mela Muter sportretowała młodą dziewczynę we wnętrzu, w którego tle pojawia się często wykorzystywany przez artystkę motyw otwartego okna. Ubrana w skąpą zapaskę, która ledwo zasłania brzuch i biust modelki, siedzi ona na stole przykrytym białym prześcieradłem. Modelkę charakteryzuje niemalże statuaryczne piękno, jej twarz o klasycznych rysach, migdałowo wyciętych oczach i starannie upiętych włosach wydaje się jakby była wyrzeźbiona w materii malarskiej. Z melancholijnie pochyloną głową i skupieniem na twarzy, całą sobą wyraża nastrój oczekiwania. „Kobieta w oknie” to głęboki w swej wymowie portret młodej dziewczyny znajdującej się na kilka chwil przed wydarzeniem mającym na zawsze zmienić jej życie. Dzieło cechuje rozświetlona paleta barwna, kolor jest intensywny, a faktura o mocnym impaście. Data powstania oraz widok za oknem sugerują, że zostało ono namalowane podczas jednego z pobytów malarki na południu Francji.

Oferowana kompozycja musiała być szczególnie bliska Meli Muter, ponieważ malarka po kilkunastu latach zdecydowała się powtórzyć to samo ujęcie. Około 1950 roku na odwrociu rozciętego pionowo obrazu „Smutny kraj” (1906)artystka odmalowała bardzo podobną scenę, tym razem jednak ukazując kobietę w ciąży nagą(Iwanicka M. et al., Nieinwazyjne badania in situ wybranych obrazów z kolekcji malarstwa i pasteli autorstwa Meli Muter za pomocą tomografii optycznej OCT, [w:] Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLIII, Toruń 2012, il. 4a).

Warszawa, kolekcja prywatna
kolekcja Galerie Gmurzynska spuścizna po artystce

Paryż, Galerie Jean-Claude Bellier, Mela Muter, 1966.

Mela Muter [katalog wystawy], Galerie Jean-Claude Bellier, Paryż 1966, nr kat. 26.

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.