Polswissart

Mela Muter zachowała ostre oko malarki czującej kolor, ale zagęściła kaprys niuansu świetlnego w  symbol nastrojowej barwy. Zrozumiała wartość połyskliwej akwareli i  logikę olejnego skomponowanego krajobrazu. Owa logika struktury czyni pejzaż artystki nie wycinkiem, nie fragmentem świata otaczającego, ale całością, w której znajdują się zasadnicze elementy pola widzenia.

(Centnerszwer J., Z Zachęty. Wystawa Meli Muter, „Nasz Przegląd” 1923, nr 15, s. 3)

Mela Muter, polska artystka o żydowskich korzeniach, od wczesnej młodości związana z Paryżem cieszyła się wielkim powodzeniem przede wszystkim jako portrecistka. Równie chętnie i z sukcesem sięgała w swej twórczości do pejzażu. Od 1901 roku aż do śmierci w 1967 roku, artystka stworzyła istotną liczbę fascynujących krajobrazów Francji i Hiszpanii. Choć związana na stałe z Paryżem, Mela Muter w ciągu swego życia odbywała dłuższe i krótsze podróże, które stały się cenną inspiracją dla rozwoju malarstwa pejzażowego. Chcąc prześledzić jej ścieżki przy zachowaniu porządku chronologicznego, należy zacząć od pierwszych widoków malowanych w Concarneau w Bretanii, które stanowią odbicie jej ówczesnych związków z grupą Pont-Aven i środowiskiem skupionym wokół Władysława Ślewińskiego. Pejzaże z tego okresu nawiązują do malarstwa Vincenta Van Gogha i fowistów – mocne impasty, kontrast i jednolite plamy barwne charakteryzują jej ówczesny warsztat. Osobnym zjawiskiem przypadającym na lata 1913-1914 są pejzaże tworzone podczas pobytu w Katalonii. To tam po raz pierwszy artystka odkrywa w swych obrazach intensywne światło i barwę, które powrócą z mocą w kolejnych latach jej aktywności twórczej. Po okresie bretońskim na szlaku malarki stanęła Prowansja – cel wielu polskich malarzy poszukujących nowych rozwiązań dla swoich artystycznych działań. Był to okres inspiracji twórczością Cézanne'a oraz kubizmem. Od powstających wcześniej pejzaży z Bretanii, malarstwo prowansalskie Meli Muter odróżnia się cieplejszą i jaśniejszą paletą barw, ukłonem w stronę kubizmu jest zaś bryłowatość formy. W latach 30. poszukująca nowych inspiracji artystka przeniosła swe zainteresowanie do zakątków doliny Rodanu by w latach 40., uciekając od pochłoniętego wojną Paryża, osiąść w Villeneuve-lès-Avignon.

Oferowany pejzaż z cytadelą, przedstawiający najprawdopodobniej fort Saint Andre górujący nad Villeneuve-lès-Avignon, przepełniony jest ciepłym i miękkim światłem południa, któremu towarzyszą ekspresyjne i nasycone barwy. Kompozycja, w której słychać echa twórczości Cezanne’a oraz wczesnego kubizmu, pozbawiona sztafażu ludzkiego, emanuje radosną ciszą i zachwytem nad pięknem krajobrazu. „Z umiłowaniem formy, w południowych pejzażach tak wyraźnie odczuwalnym, łączy się szczególne podejście do kwestii koloru, traktowanego nie jako ekran dla oddania południowego, jaskrawego światła, tak jak to miało miejsce u fowistów, lecz jako element o szczególnej jakości i głębi. Tony matowe, zielenie, ochry, czerwienie zostały przytłumione, aby wyrazić głębię wizji. Artystka unikała łatwych fascynacji” – pisze Marta Chrzanowska-Foltzer („Rozmowy Prowansalskie” – polscy malarze na południu Francji od 1909 roku do dziś, [w:] ARCHIWUM EMIGRACJI Studia – Szkice – Dokumenty Toruń, Rok 2011, Zeszyt 1–2 [14–15], s. 303). Prowansalskie pejzaże Meli Muter niczym w soczewce skupiają najistotniejsze elementy wypracowanego przez nią stylu – mięsistą materię malarską, nasycone barwy oraz monumentalność kompozycji i jej harmonię w konstrukcji planów.   

Mela Muter była aktywnym członkiem artystycznej społeczności, dla której Prowansja stała się na wiele lat domem. Uczestniczyła w życiu artystycznym Awinionu, wystawiając wspólnie z plastykami ze Stowarzyszenia Niezależnych. Była tam postacią znaną i lubianą, ceniono nie tylko jej malarstwo ale również postawę życiową opierającą się wszelkim przeciwieństwom. W późniejszych latach życia niedomagająca Muter coraz rzadziej wyprawiała się w górzyste okolice Awinionu. Malowała więc widoki z okien mieszkania, brzegi Rodanu lub widoki pobliskiego parku Promenade des Doms.

Warszawa, kolekcja prywatna
Drouot, aukcja 02.06.2023, poz. 116
Kolekcja spadkobierców Barretta Conlana
Kolekcja Barretta Conlana, od ok. 1955-60 r.
własność artystki

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.