Polswissart

Świat dzieci, ukazany w obrazach Boznańskiej – paradoksalnie – jest dwuznaczny, niepokojący i tajemniczy, sugeruje istnienie innego, niedziecięcego przeżycia i doświadczenia. (Król A., Boznańska nieznana [katalog wystawy], Fundacja Turleja, s. 42)

Wizerunki dziecięce Olga Boznańska malowała niemal przez całe życie, choć najwięcej ich powstało w okresie monachijskim. Swoich małych modeli przedstawiała indywidualnie bądź w grupie – z rodzeństwem, nianią, matką czy rodzicami. Ujmowała ich we wnętrzach lub na tle pejzażu, zawsze bardzo swobodnie i bezpretensjonalnie. Odmalowane w zwyczajnych sytuacjach, jawiły się w ujęciu artystki jako delikatne, kruche i pogodne.

Prezentowany portret dziewczynki pochodzi z wczesnej fazy twórczej Boznańskiej, jeszcze nie tak szkicowej i rozmytej jak jej późniejsze dzieła. Przedstawioną z profilu, zaróżowioną twarzyczkę dziecka rozświetla padające światło słoneczne. Mała modelka wydaje się trwać w ciszy, pogrążona w zamyśleniu. Odwrócona od widza, spogląda w dal. Otacza ją aura melancholii i tajemnicy. Kim jest i co zaprząta jej myśli? Niewielkiego formatu obraz urzeka naturalnością i intymnością ujęcia, wyrażoną prostotą malarskich środków. Kompozycja zbudowana została za pomocą subtelnych pociągnięć pędzla. Plamy barwne miękko i harmonijnie przechodzą jedna w drugą, delikatnie rozmywając kontur postaci. Umiejętne użycie szarości, czerni i brązów, w połączeniu z blaskiem beżowo-różowych tonów karnacji dziecka, świadczą o doskonale opanowanym przez Boznańską warsztacie portrecistki.

Warszawa, kolekcja prywatna

Obrazy moje wspaniale wyglądają, bo są prawdą, są uczciwe, pańskie, nie ma w nich małostkowości, nie ma maniery, nie ma blagi. Są ciche i żywe i jak gdyby je lekka zasłona od patrzących dzieliła. Są w swojej własnej atmosferze.

– Olga Boznańska (fragment z listu do Julii Gadomskiej, 1909)

Olga Boznańska urodziła się w 1865 roku w Krakowie. Jej rodzicami byli Adam Nowina Boznański i Eugenia Mondan, od której przyszła artystka otrzymała swoje pierwsze lekcje rysunku. W 1883 roku zaczęła rozwijać swoje umiejętności pod kierunkiem Kazimierza Pochwalskiego oraz Józefa Siedleckiego. Uczęszczała dodatkowo na Wyższy Kurs dla Kobiet im. A. Branieckiego. Od 1886 roku była studentką Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, gdzie pobierała nauki malarstwa u Karla Krichedorfa oraz Wilhelma Dürra. W 1895 roku objęła stanowisko kierownika Szkoły Malarskiej, zastępując tymczasowo Teodora Hummla. W 1898 roku osiadła na stałe w Paryżu.

Była członkinią Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, Société Nationale des Beaux-Arts i Polskiego Towarzystwa Literacko-Artystycznego w Paryżu, a także International Society of Sculptors, Engravers and Painters w Londynie. Prezentowała swoje prace na wystawach w kraju i za granicą, m.in. w Berlinie, Londynie, Paryżu, Wiedniu, Amsterdamie i Wenecji, jak również w Stanach Zjednoczonych. Została wielokrotnie uhonorowana nagrodami, m.in. złotym medalem na międzynarodowej wystawie w Monachium (1905), Francuską Legią Honorową (1912), Grand Prix na Wystawie Expo w Paryżu (1939) i orderem Polonia Restituta (1938).

Boznańska najlepiej czuła się we własnej pracowni. Wypełnione papierosowym dymem i zasłonięte od bezpośredniego światła wnętrze atelier, pełne sprzętów, tkanin i zasuszonych kwiatów, stanowiło tło dla jej niezliczonych portretów oraz martwych natur. Artystka wstawała późno, ale zaraz po przebudzeniu przystępowała do malowania. Pracowała dopóki pozwalało na to dzienne światło, dzięki któremu mogła wydobyć z obrazów wielobarwne refleksy, błysk oka czy odbicie światła. Styl Boznańskiej zmieniał się na przestrzeni lat. Początkowo przeplatała się w nim aura twórczości Jamesa McNeil Whistlera, następnie doszedł do głosu impresjonistyczny sposób malowania Edouarda Maneta.

Boznańska nazywana jest malarką ciszy. Jej bezpretensjonalny sposób oddawania rzeczywistości opierał się na przekonaniu, że dodatkowe „koloryzowanie” jest zbyteczne i odbiera dziełu wiarygodność. Dojrzałe portrety artystki charakteryzuje pewna swoista duchowość, pogłębiona wąską skalą brązów i szarości. Prócz wyrafinowanej harmonii tonów, wyraźna jest również szkicowość form, mnogość uderzeń pędzla, a także umiejętne wykorzystanie naturalnej kolorystyki tekturowego podłoża. Bogata galeria wizerunków Boznańskiej obfituje zarówno w przedstawienia dorosłych, jak i dzieci. Są oni reprezentacyjnie upozowani lub też siedzą zadumani w odosobnieniu. Artystka malowała również wiele portretów własnych. Jej konsekwentny styl i twórczość przyczyniły się do wyodrębnienia w historii sztuki pierwszej wyraźnej grupy kobiet-malarek.