Polswissart

Roztarta palcami (…) sadza, podobnie jak przypadkowe odciski palców na bieli obrazów, przypominają tropy na śniegu, znaki języka Natury. – Lucyna Skompska
(Skompska L., Kwiaty, które są owocami, [w:] Ryszard Waśko. Łódź – Berlin. Prace z lat 1971-1996 [katalog wystawy], Muzeum Historii Miasta Łodzi, Łódź, 2008, s. 25)

Zainteresowania twórcze Ryszarda Waśki skupione są wokół sztuki nowych mediów. Jako student łódzkiej „Filmówki” i członek Warsztatu Formy Filmowej, swoje pierwsze działania artystyczne powiązał z fotografią, filmem i wideo. Uwypuklał w nich podporządkowanie systemowym regułom, matematycznym schematom i mechanicznym środkom, zarysowując problem realności, czasu i ciągłości percepcji. Tymczasem organizacja w 1981 roku w Łodzi pierwszej wystawy „Konstrukcja w Procesie”, odbywającej się potem cyklicznie w formie międzynarodowej, a przede wszystkim emigracja do Berlina w 1983 roku i konieczność odnalezienia się w zupełnie nowym środowisku, spowodowały u Waśki istotną zmianę artystycznej postawy. Odchodząc od nowoczesnych technologii, zwrócił się ku malarstwu. Poszukując nowych technik i nowych materiałów, zaczął tworzyć obrazy z zastosowaniem naturalnych czy w niewielkim stopniu przetworzonych składników, takich jak sadza, wosk, tłuszcz, pigmenty, płatki złota i srebra, rdza czy cynk.

Sadza jako materiał malarski zainspirowała go już kilka lat wcześniej, podczas pierwszej „Konstrukcji w Procesie”. Jego kolega, amerykański artysta Sol LeWitt, potrzebował wówczas do wykonania swego dzieła pomocy w zgromadzeniu dostatecznej ilości czarnej farby, tak by mógł pokryć nią bardzo długą ścianę. Przy reglamentacji towaru w realiach PRL-u, Waśko nie był w stanie zorganizować artyście aż tylu tubek z farbą. Wpadł jednak na pomysł zakupu worka sadzy, która po wymieszaniu z odpowiednim klejem, perfekcyjnie spełniła rolę czarnego barwnika, nie tylko ratując koncepcję LeWitt’a, ale też stanowiąc dla Waśki ważny impuls dla dalszych doświadczeń twórczych. Zwrócenie się artysty w okresie berlińskim ku nietypowym, organicznym materiałom malarskim niosło ze sobą eksperymenty natury technicznej, takie jak rozcieranie palcem, przydymianie, rozprowadzanie płynnego wosku i cynku. Działania te, przypominające swoiste rytuały, nie podlegały żadnemu mechanicznemu procesowi czy systemowi reguł, za to wprowadzały istotny zakres niepewności co do efektów. Rezultat nie był z góry określony czy zaplanowany. Co więcej, płótna „żyły”, zmieniając się przez warunki atmosferyczne i fizyczno-chemiczne. Głęboko czarne, matowe powierzchnie osypywały się, brudząc swoje otoczenie i odbiorców.

Łódź, kolekcja prywatna

W pracach Waśki widoczne jest niezwykle konsekwentne zainteresowanie tym, jak doświadczamy świata, analizowanie specyfiki mediów, poprzez które jest on nam dostępny, śladów, jakie to doświadczenie pozostawia.

(Krajewski M., Piękno sztuki [w:] Ryszard Waśko. Piękno idei, Mazowieckie Cenrum Sztuki Współczesnej Elektrowni w Radomiu, Radom 2021, s. 15.)

Urodził się w Nysie w 1947 roku. Jest absolwentem Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Jako student, a później wykładowca akademicki był jednym z głównych aktorów awangardowej grupy Warsztat Formy Filmowej. W latach 70. zrealizował eksperymentalne filmy, fotografie i wideo, które znalazły się w kanonie światowej sztuki konceptualnej. Od lat 80. zajmuje się malarstwem, a także rzeźbą, instalacją i performansem. Mieszka i pracuje w Berlinie. Brał udział m.in. w Documenta w Kassel, Biennale de Paris, Sydney Biennale, Paris Photo i Biennale Sztuki w Wenecji. Jego prace były wystawiane w Polsce (SCW Zamek Ujazdowski, Mocak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Zachęta Sztuk Pięknych, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie) oraz za granicą: MoMA (Nowy Jork), Centre Pompidou (Paryż), Tate Modern (Londyn), Kunstwerke (Berlin), Stedelijk Museum (Amsterdam), Martin Gropius-Bau (Berlin). Dzieła Ryszarda Waśki zostały zakupione m.in. do National Gallerie oraz Neuer Berliner Kunstverein w Berlinie, Cinema Museum w Brukseli, Bauhaus Museum w Dessau, Haifa Museum of Art w Izraelu, Wilhelm-Hack-Muzeum w Ludwigshaven, LUX Collection w Londynie, Electronic Arts Intermix w Nowym Jorku, Cinédoc i Centre Pompidou w Paryżu oraz do World Bank Contemporary Art Collection, Peter C. Ruppert Collection, Bank Austria Creditansalt Art Collection, Dresdner Bank Art Collection. W latach 1981-2010 był inicjatorem, realizatorem oraz kuratorem międzynarodowych wydarzeń artystycznych, z których cykl wystaw „Konstrukcja w Procesie” oraz Biennale Sztuki w Łodzi należą do najważniejszych wystaw sztuki współczesnej w Polsce ostatnich 50 lat.

Od 1990 roku był dyrektorem artystycznym PS1 w Nowym Jorku (obecnie MoMA). W 1993 roku założył Międzynarodowe Muzeum Artystów, które prowadził do 2000 roku. W 1997 roku został obrany prezydentem prestiżowego International Artists Forum (IKG). Wykładał na wielu renomowanych uczelniach, m.in. w St. Martins School od Art w Wimbledonie, Hochschule der Künste w Berlinie, Freie Kunstakademie w Essen oraz w Valand School of Fine Arts w Göteborgu, gdzie w latach 2004-2005 był profesorem. Ryszard Waśko jest trzykrotnym stypendystą Fundacji Pollocka. Został odznaczony przez Prezydenta RP Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za działalność społeczną w latach 80. W 2009 roku otrzymał Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a w 2017 roku prestiżową amerykańską nagrodę Francis J. Greenburger Award.