14.05.2022
Kolekcja Sapiehów w Krasiczynie
Sapiehowie należeli do najwybitniejszych rodów arystokratycznych w dziejach Polski i Litwy. O ich dawnym splendorze przypomina pochodząca z zamku w Krasiczynie bezcenna, szczęśliwie ocalała kolekcja dzieł sztuki i historycznych pamiątek. Jest to jedyny, o tak ważnej randze muzealniczej, ślad, jaki pozostał po tej wielkiej książęcej rodzinie.
Historia rodu Sapiehów sięga XV w. i jest przykładem ogromnego awansu społecznego: od skromnych posiadaczy ziemskich z warstwy ruskich bojarów, do książąt litewsko-ruskich Rzeczpospolitej, herbu Lis. Byli jedną z najznakomitszych rodzin arystokratycznych w państwie. Przez kilka pokoleń sprawowali najwyższe urzędy i odgrywali czołową rolę polityczną w państwie, gromadząc przy tym niebotyczną fortunę. Niestety znaczna jej część przepadła w wyniku burzliwych losów kraju. Do naszych czasów, w pierwotnym kształcie, nie zachowała się żadna z rezydencji rodu, a po wielu pozostały tylko smętne ruiny. Gromadzone przez wieki majątki ulegały grabieży i konfiskacie, jak na przykład bogata kolekcja Sapiehów z linii różańskiej, trzymana do 1831 r. w pałacu w Dereczynie, wywieziona następnie przez zaborcę do Rosji. Blask rodziny Sapiehów ostatecznie zgasł wraz z nastaniem drugiej wojny światowej.
Na tle tych dramatycznych dla spuścizny rodu wydarzeń, niesamowitym wydaje się fakt przetrwania niezwykle cennego zbioru historycznych pamiątek i dzieł sztuki Sapiehów z linii kodeńskiej. Kolekcji tej, przechowywanej na zamku w Krasiczynie, udało się w znacznej mierze uniknąć rozproszeniu i zniszczeniu. Jej duża część we wrześniu 1939 r. została wywieziona do Krakowa i zabezpieczona przez kardynała Adama Stefana Sapiehę w budynku krakowskiej Kurii Metropolitarnej. Po wojnie trafiła do Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Rangą porównywalna jedynie z krzeszowicką kolekcją Potockich, jest wyjątkowym dokumentem dawnego splendoru książąt Sapiehów oraz unikalnym dobrem narodowym o wartości muzealnej, historycznej i artystycznej.
Zamek w Krasiczynie zakupiony został w 1835 r. przez Leona Sapiehę (1803-1878), marszałka galicyjskiego Sejmu Krajowego i dowódcę powstania listopadowego. Dokładnie odrestaurowany i nieznacznie rozbudowany, stał się główną siedzibą rodową. Leon i jego syn Adam Stanisław (1828-1903) sprowadzili na zamek pamiątki rodzinne, w tym niezwykłą Genealogię Sapieharum - zespół siedemdziesięciu dwóch portretów przodków, pochodzący z kaplicy kościoła św. Anny w Kodniu, dawnej rezydencji Sapiehów. Znaczną część dzieł sztuki przechowywanych w Krasiczynie, stanowiły malarskie i rzeźbiarskie wizerunki rodziny i wielkich Polaków, stworzone m.in. przez Jana Chrzciciela Lampiego St., Leopolda Horowitza oraz słynnych polskich artystów, takich jak Jan Matejko, Juliusz Kossak, Henryk Rodakowski, Olga Boznańska czy Wacław Szymanowski. Do zbiorów należały również wybitne dzieła rzemiosła artystycznego - pasy kontuszowe, srebrne i porcelanowe zastawy stołowe czy zegary. Na zamku urządzono ponadto zbrojownię, w której przechowywano broń i trofea wojenne, takie jak zdobytą pod Wiedniem głownię szabli Kara Mustafy z załączonym do niej listem Tadeusza Kościuszki, wyjaśniającym jej pochodzenie. Ważnym uzupełnieniem kolekcji były bogate zbiory biblioteczne.
