17.09.2024

Lucio Fontana po raz pierwszy na aukcji w Polsce

Lucio Fontana odpowiedzialny jest za jeden z najbardziej radykalnych aktów w historii sztuki XX wieku. Jego gest przecięcia gładkiej powierzchni płótna i stworzenie w nim pionowego rozdarcia stał się ikonicznym symbolem nowego porządku i drastycznego zerwania z tradycją, wyrazem absolutnej wolności artystycznej. Zanim jednak przemyślenia twórcze Fontany zmaterializowały się w postaci otwarcia obrazu na trzeci wymiar, przeszedł on przez wiele eksperymentów formalnych i co znamienne dla jego zainteresowania przestrzenią – rozpoczął karierę od rzeźbiarstwa.

Urodził się w 1899 roku w Argentynie, choć dzieciństwo spędził we Włoszech. Ciężki politycznie czas pod rządami Mussoliniego zmotywował go w wieku dwudziestu trzech lat do wyjazdu do rodzinnej Argentyny, gdzie najął się w firmie ojca wytwarzającej rzeźbę cmentarną. Wkrótce założył tam swój własny warsztat rzeźbiarski i zaczął brać udział w wystawach zbiorowych. W 1928 roku powrócił do Włoch i rozpoczął kształcenie na mediolańskiej Accademia di Belle Arti di Brera, w pracowni Adolfa Wildta.

W latach 1936-39 rozwijał swoje umiejętności pracując w warsztacie ceramicznym w Albissoli na północy Włoch u swojego przyjaciela Tullio Mazzottiego, poety i rzeźbiarza futurysty. Zainspirowany ekspresjonistycznym podejściem do gliny Ernesto de Fiori i abstrakcją Costantina Brancusiego, tworzył coraz bardziej swobodnie i coraz mniej figuratywnie. Poszukiwał nowych możliwości ekspresji. Odwracając się od tradycyjnego postrzegania dzieła sztuki, opublikował w 1947 roku swój pierwszy Manifestu Spacjalizmu. Zawarł w nim przemyślenia na temat przestrzeni w obrazie i potrzeby uwolnienia sztuki z dwuwymiarowości. Odrzucał narzucane przez medium zasady, widząc w nowych technologiach i materiałach szansę by zerwać raz na zawsze z malowaną od Renesansu iluzją i dosłownie zacząć stwarzać przestrzeń.

W ślad za rozważaniami teoretycznymi, Fontana eksperymentował z formą, co doprowadziło go do realizacji pierwszej serii podziurawionych obrazów („Buchi”). Po nich z kolei przyszedł czas na płótna z głębokimi, pionowymi cięciami („Tagli”). Przechodzące wzdłuż centralnej części obrazu sznyty, tworzyły na gładkiej, monochromatycznej powierzchni silne linie. Cięcia były nie tylko tworem, ale pomysłem i procesem jednocześnie. Kreowały nowy wizerunek dzieła sztuki, przełamywały bariery, otwierały nowe widzialne i niewidzialne przestrzenie. W ten sposób kompozycje artysty stały się przedsionkiem nowej estetyki i krokiem w kierunku sztuki konceptualnej.

Ale Fontanie nie wystarczyło medium płótna, którego powierzchnię dziurkował, ciął i przebijał, otwierając drzwi do nieskończoności, do kosmosu, tworząc nowy wymiar. Swoje radykalne pomysły przeniósł również w dziedzinę ceramiki, którą traktował w podobny sposób. „Robię dziury, przechodzi przez nie nieskończoność, przechodzi przez nie światło, nie ma potrzeby malować…” – mówił artysta (cyt. za: Toll A., How Lucio Fontana Changed Art History with a Hole, [tłum. P. Skrzypczak], „Sleek”, 9 września 2016). W kilku prostych gestach dziurawił i szarpał miękką fakturę gliny. Manipulował nią, tworząc dynamiczne kratery i wyrwy, tym samym uwalniając przepływ przestrzeni i doświadczenia czasu. Jego sztukę – rzeźby, malarstwo i ceramikę – cechowała transgresja, wykraczanie poza wszelkie konwencje i hierarchie.