Polswissart

Tak więc jest to dzieło rozpięte między monumentalnością wyrazu a kameralnym, prywatnym dyskursem. Między powagą tematu i delikatnością formy. Czasem te skłonności, może skrajne, ale niesprzeczne, łączą się w jednej pracy.

Baraniewski W., Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni, w: „Zachęta. Luty, marzec, kwiecień 2017”, 1 lutego 2017, s. 8.

1 października 1983 roku przy murze obronnym ciągnącym się wzdłuż ulicy Podwale na warszawskim Starym Mieście stanął pomnik „Małego Powstańca”, najbardziej popularne dzieło w dorobku wybitnego polskiego artysty Jerzego Jarnuszkiewicza. Przejmujący w swej wymowie przedstawia blisko 1,5-metrową postać kilkuletniego chłopca w za dużym hełmie, zbyt obszernej panterce, za dużych butach i z przewieszonym przez ramię karabinem. „Mały Powstaniec” jest dziś jedną z najbardziej charakterystycznych wizytówek Warszawy.

W 1946 roku Ministerstwo Kultury ogłosiło konkurs na rzeźbę upamiętniającą sierpniowe wydarzenia. Jarnuszkiewicz, wówczas jeszcze student warszawskiej ASP, stworzył małą gipsową malowaną figurkę. "To była niewielka rzeźba, która nie była planowana jako pomnik. Gdy przyjrzeć się tej figurze, widać, że chłopiec ubrany jest w za dużą panterkę, za duże buty, za duży hełm. Mamy tu do czynienia z przedstawieniem o charakterze vanitas - przemijalności, ilustrowanym w kulturze od wieków często postacią dziecka-putta bawiącego się czaszką. Rzeźbiarz zderzając niewinność dziecka z atrybutami śmierci, podjął ten wątek w bardzo nowoczesny sposób" - wspomina prof. Waldemar Baraniewski, historyk sztuki z warszawskiej ASP i główny kurator wystawy Jarnuszkiewicza "Notatki z przestrzeni" w Zachęcie. Figurka „Małego Powstańca” zyskała wielką popularność wśród mieszkańców Warszawy. Przez lata była anonimowo powielana stając się swego rodzaju dobrem powszechnym. Wbrew władzy, która deprecjonowała uczestników Powstania Warszawskiego społeczna potrzeba upamiętnienia bohaterów sierpniowego zrywu była bardzo silna. Niewielkich rozmiarów, sentymentalna w poetyce rzeźba umożliwiała realizację owej potrzeby w warunkach domowych. Jarnuszkiewicz upomniał się o swoje prawa do „Małego Powstańca” dopiero w latach siedemdziesiątych, gdy jeden z warszawskich rzemieślników przypisał sobie autorstwo rzeźby. W wyniku długotrwałego procesu artysta odzyskał prawa autorskie i wówczas zrealizował w większej skali Pomnik stojący dziś przy murach Starego Miasta.

Warszawa, kolekcja prywatna