Polswissart

Malarstwo portretowe tego artysty jest równie subiektywne, jak i wszystkie inne jego prace – i w tej kategorii rozpatrywane, staje się najzrozumialsze.
(Puciata-Pawłowska J., Jacek Malczewski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław i in., 1968, s. 191)

Przez całe swoje twórcze życie Jacek Malczewski malował osoby ze swojego otoczenia, znane i mniej znane. Zostawił nam wizerunki wybitnych uczonych, malarzy, pisarzy, artystów, przemysłowców i portrety osób bliżej nieokreślonych, które jednak przez to, że są bohaterami jego obrazów urastają do rangi osób ważnych i znamiennych. Pracował zawsze według skrystalizowanego schematu, w którym głównym motywem jest postać ludzka malowana do pasa, czasem w popiersiu. Dominującym elementem nad całym obrazem jest zawsze głowa i wyraz twarzy. Dzieła te odznaczają się wyjątkowym dopracowaniem detalu – grymasu, gestu, spojrzenia. Nie są jedynie malarskimi wizerunkami, a pogłębionym portretem psychologicznym modela, dającym szerokie pole interpretacyjne.

Prezentowany portret, namalowany przez Malczewskiego w 1919 roku, ukazuje eleganckiego mężczyznę w sile wieku. Jest nim Konrad Górecki – inżynier budownictwa, dyrektor kamieniołomów miast małopolskich i członek Krakowskiego Towarzystwa Technicznego. Wraz z żoną i synem Wiesławem mieszkał w Krakowie, przy Rynku kleparskim 5 i niewątpliwie był znaną oraz ważną personą tamtejszego środowiska. Malczewski ukazał go w popiersiu, ubranego w wytworny czarny surdut i kamizelkę. Spod okalającego szyję czarnego krawata, wystaje śnieżnobiały kołnierzyk koszuli. Mężczyzna dumnie unosi podbródek, trzymając w dłoniach cylinder i laskę – nieodłączne atrybuty prawdziwego dżentelmena. Kierując swój wzrok w dal, gdzieś poza ramy obrazu, wygląda bardzo dostojnie, niczym prawdziwy człowiek sukcesu. W kontraście do jego poważnej figury, w odległym pejzażu artysta odmalował obściskującą się parkę. Żołnierz o krzywych nogach i przystojnym wąsie, ochoczo trzyma w ramionach jedną z plejady tajemniczych, kobiecych postaci w mitologii Malczewskiego. Skąpo odzianą pannę wyróżnia czerwony płaszcz i frygijska czapka – symbol wolności.

Po śmierci Góreckiego w 1932 roku, dzieło przeszło w ręce jego syna i synowej. Obecne na wystawie artysty w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w 1939 roku, widniało w spisie jako „Portret ojca”. Doskonała technicznie praca wpisuje się w szeroki wachlarz tworzonych przez malarza wizerunków znanych w Krakowie osobistości, nieodłącznie uzupełnianych symbolami i alegoriami. Stanowią one swego rodzaju rebusy, by widz trudził się i zachodził w głowę „dlaczego artysta takie, a nie inne wybrał dopełnienia” – jak stwierdził malarz Marian Wawrzeniecki (Wawrzeniecki M., Myśli o Jacku Malczewskim, „Sfinks” 1911, cyt. za: Puciata-Pawłowska J., Jacek Malczewski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław i in., 1968, s. 191).

Poznań, kolekcja prywatna
Kraków, kolekcja Wiesława Góreckiego

Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, Jacek Malczewski 1855-1929, lipiec – wrzesień 1939.

(…) był od dziecka naturą głęboko uczuciową i poetyczną; tkwiło w nim usposobienie liryczne melancholijne, skłonność do zadumy, smutku i egzaltacji.

(Szydłowski T., Jacek Malczewski. Monografie artystyczne, tom 5., Kraków–Warszawa 1925, s. 7)

Absolwent krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w klasie Jana Matejki i paryskiej École des Beaux-Arts. Urodził się w 1854 roku w Radomiu jako jeden z czwórki rodzeństwa. Gdy miał jedenaście lat, zmarł jego jedyny brat, Teodor, co spowodowało u Jacka zainteresowanie mistycyzmem i duchowością. Wychowany w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego oraz kształcony między innymi przez wybitnego literata Alfonsa Dygasińskiego – uczestnika powstania styczniowego – jako malarz obrał wątek patriotyczny za wiodący dla całej swojej twórczości. Jego wyrazem stały się obrazy syberyjskie i kolejne przedstawienia Ellenai, a także wprowadzana symbolika przedmiotów: kajdan, jakuckiej czapki czy wojskowego szynela.

W 1872 roku jego prace obejrzał sam Jan Matejko, który w liście do ojca młodego artysty pisał: „Rysunki kreślone ręką syna Pańskiego Jacka, zdają się wskazywać i obiecywać niepośledni talent malarski, którego rozwinięcia nie należy może zbyt długo przetrzymywać”. Za sprawą tej sugestii Malczewski przerwał naukę w gimnazjum i został przyjęty na pierwszy rok studiów w Szkole Sztuk Pięknych. W 1874 roku, podczas pobytu w Radomiu, namalował swój pierwszy olejny obraz – portret siostry Heleny przy fortepianie. W tym wczesnym okresie tworzył prace w duchu szkoły matejkowskiej, warsztatowo bardzo akademickie. Były to portrety, sceny rodzajowe i dzieła o tematyce patriotyczno-martyrologicznej. Od lat 90. w jego sztuce zaczęły pojawiać się treści symboliczne, przenikające się wzajemnie z wątkami patriotycznymi i biblijnymi, a także literackimi i alegoryczno-fantastycznymi. Ponadto nieprzerwanie realizował się jako portrecista, malując przy tym z wielką pasją podobizny własne.

W swoim życiu Malczewski sporo podróżował. W latach 1884-1885 wziął udział w naukowej ekspedycji Karola Lanckorońskiego do Małej Azji. Zwiedził także Grecję i Włochy. W latach 1885-1886 przebywał przez kilka miesięcy w Monachium. Po powrocie zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie został profesorem w Szkole Sztuk Pięknych (po 1900 roku przemianowanej na Akademię Sztuk Pięknych). Dwukrotnie był mianowany jej rektorem.

W 1886 roku na weselu córki profesorostwa Janczewskich artysta poznał Marię Gralewską, która rok później została jego żoną. W 1888 roku młodym państwu Malczewskim urodziła się córka Julia, a w 1892 roku syn Rafał – dziedzic ojcowskiego talentu i przyszły malarz. W tym samym czasie sztuka Malczewskiego osiąga pełnię dojrzałości. Doświadczenia monachijskie, młodopolska atmosfera Krakowa, a także klimat domu rodzinnego połączyły się i dojrzały w wielkich symbolicznych obrazach „Melancholia” (1894) i „Błędne koło” (1895-1897). Około 1900 roku artysta związał się z Marią Balową, która była przez lata największą spośród jego muz. Miłość ta zaważyła na charakterze twórczości Malczewskiego, który przedstawiał ukochaną we wszelkich obliczach – jako dumną Polonię, zwycięską Nike, kuszącą Eurydykę, spokojną Thanathos i zwodniczą chimerę.

Malczewski oprócz pracy na krakowskiej akademii, działał aktywnie w tamtejszym środowisku artystyczny i kulturalnym. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i należał także do Grupy Zero, z którymi licznie wystawiał. W ostatnich latach życia przebywał głównie w Lusławicach i Charzewicach koło Zakliczyna. Pod koniec życia dotknięty ślepotą, zmarł 8 października 1929 roku.