Polswissart

Hierarchia, która umieściła niebo na górze, a ziemię na dole jest (…) tylko konwencją. Przyzwyczailiśmy się do tego, ale nie musimy w to wierzyć. Jedyne co mnie interesuje to pytanie jak mogę dalej malować obrazy. – Georg Baselitz
(cyt. za: Waldman D., Georg Baselitz, The Solomon R. Guggenheim Museum, New York 1995, s. 72)

W opozycji do narracyjnego kierunku „czytania” obrazu, Georg Baselitz stworzył własny, wywrotowy punkt widzenia. Trzymając się klasycznego języka figuracji, odszedł radykalnie od konwencji sięgającej renesansowych zasad perspektywy i zaczął kreować swój świat do góry nogami. Poprzez zastosowaną rotację, udało mu się oswobodzić formę od ciężaru treści. „Istotne było malować grubo farbą, grubymi warstwami, temat nie był aż tak ważny” – wspomina w wywiadzie artysta (Gagosian, „Georg Baselitz and Richard Calvocoressi | In Conversation | Gagosian Quarterly” [wideo], YouTube, 15.11.2023).

Prezentowana praca z 1986 roku, jak sugeruje sam tytuł – to przedstawienie zająca. Jego czarna sylwetka wyłania się z niebieskiego tła, kolejnych warstw farby i mocnych pociągnięć pędzla. Efekt jest niemal rzeźbiarski. Zwierzę uwolnione od zasad grawitacji, balansuje pomiędzy figuracją a abstrakcją, wywołując w widzu niepokój. Świadomie zastosowana przez artystę rotacja prowadzi do zasadniczych zmian w strukturze przestrzennej obrazu i w relacji pomiędzy poszczególnymi płaszczyznami. Konwencjonalny porządek zastępuje chaos, wyrażony dziką ekspresją malarskiego gestu.

Oferowana kompozycja pierwotnie należała do zbiorów Galerie Michael Werner. Jej właściciel odpowiedzialny był za pierwszy indywidualny pokaz Baselitza w Berlinie w 1963 roku, zakończony głośnym skandalem. Niemiecki marszand zajął się również wprowadzeniem na amerykański rynek niemieckich ekspresjonistów – zarówno Georga Baselitza, jak i A.R. Pencka, Markusa Lupertza czy Anselma Kiefera. Prezentowana praca pokazana została w 1987 roku w nowojorskiej Mary Boone Gallery, z którą Michael Werner ściśle współpracował. „Zwierzęta hodowlane (…) miały fizyczną bezpośredniość, pierwszorzędną jakość, kojarzącą się z podwórkiem, a nie sklepem mięsnym” – podano w recenzji wystawy (Russel J., Georg Baselitz, „The New York Times”, 04.12.1987, s. 28 [tłum.] Pamela Skrzypczak). Nieokrzesany styl artysty nie był tylko antyestetyczną prowokacją, lecz jedynym możliwym językiem mogącym przekazać buzujący podskórnie gejzer emocji wywołany powojennymi realiami. Jego sztuka stała się artystycznym pomostem między rozdzielonym przez mur berliński Wschodem i Zachodem, jak również między figuracją a malarstwem abstrakcyjnym.

Baselitz to jeden z najlepiej sprzedających się artystów współczesnych na świecie. W 2022 roku na aukcji w nowojorskim Sotheby’s jego praca rzeźbiarska z 1990 roku pt. „Dresdner Frauen – Besuch aus Prag” (Drezdeńskie kobiety – wizyta z Pragi) sprzedała się za niebotyczną sumę ponad 11,2 milionów dolarów. Z kolei kompozycja olejna „Mit Roter Fahne” (Z czerwoną flagą) z 1965 roku osiągnęła w 2017 roku w londyńskim Sotheby’s kwotę niemal 7,5 milionów funtów. Pojawiająca się po raz pierwszy na aukcji w Polsce praca Baselitza, w dodatku tak wysokiej klasy, to absolutne kolekcjonerskie wydarzenie, świadczące o coraz poważniejszym otwieraniu się naszego rodzimego rynku na artystów międzynarodowych. Tego typu rarytas nie może przejść niezauważony.

Monako, kolekcja prywatna
Szwajcaria, kolekcja prywatna
Neenah, WI (USA), kolekcja Toma i Charlotte Newby
Nowy Jork, Mary Boone Gallery
Kolonia, kolekcja Galerie Michael Werner

Nowy Jork, Mary Boone / Michael Werner Gallery, Georg Baselitz, 21 listopada – 23 grudnia 1987
Neenah, Wisconsin, Bergstrom-Mahler Museum, Contemporary Painting: Selections from a Private Wisconsin Collection, czerwiec 1988
Zurych, Kunsthaus, Georg Baselitz, 22 maja – 15 lipca 1990
Düsseldorf, Städtische Kunsthalle, Georg Baselitz, 28 lipca – 9 września 1990

Franzke A., Georg Baselitz, wyd. Prestel-Verlag, Monachium 1988, no 190, s. 277

Zamiarem Baselitza, jak i wielu malarzy XX wieku, było zerwanie z tradycją – stworzenie nowej sztuki – bez potrzeby poświęcenia wyglądu rzeczywistości. (…) zmusił widza do zaakceptowania odwróconego świata jako nowej konwencji obrazowej.
(Waldman D., Georg Baselitz, The Solomon R. Guggenheim Museum, New York 1995, s. 72)

Gdy świat dopiero co lizał powojenne rany, młody Georg Baselitz malował swoich pierwszych ponurych bohaterów – partyzantów, poetów, powracających z wojny weteranów. „Urodziłem się w zniszczonym porządku rzeczy, dorastałem w zdewastowanym kraju i wśród połamanych ludzi” – mówi o sobie artysta (cyt. za: Rudomino T., Georg Baselitz, wszystkie obsesje, „W sztuce”, 28.05.2023). Uważany dziś za jednego z najważniejszych malarzy niemieckich okresu po II wojnie, może poszczycić się obecnością w najznakomitszych kolekcjach sztuki współczesnej, począwszy od paryskiego Centre Pompidou, poprzez nowojorskie Metropolitan Muzeum of Art, Museum of Modern Art oraz Muzeum Guggenheima, a na londyńskim Tate Modern kończąc. Poprzez swą wyjątkową postawę twórczą, nadał nową tożsamość figuracji i jako spadkobierca ekspresjonistów wywarł ogromny wpływ na młodych twórców lat 70. i 80.

Tak naprawdę nazywa się Hans-Georg Bruno Kern. Pseudonim artystyczny przyjął w 1961 roku w nawiązaniu do miejsca swego urodzenia – miasteczka Deutschbaselitz, niedaleko Drezna. Był od zawsze niepokorny. Z Wyższej Szkoły Artystycznej w Berlinie wschodnim został usunięty po dwóch semestrach pod zarzutem „niedojrzałości społecznej”. Naukę kontynuował więc w Berlinie zachodnim. Poszukując własnego języka ekspresji, czytał rozprawy teoretyczne Wassily’ego Kandinsky’ego, Kazimierza Malewicza, Ernsta Wilhelma Naya i innych postępowych artystów. Eksperymentował z formą. Oglądając na szkolnej wystawie w 1958 roku płótna największych amerykańskich ekspresjonistów – od Willema de Kooninga, przez Marka Rothko, na Jacksonie Pollocku kończąc – poczuł, że abstrakcja nigdy nie będzie jego drogą. Zgłębiał malarstwo klasyczne, zwracając szczególną uwagę na motyw brzydoty i piękna, rozkładu i życia. Zaczął koncentrować się na częściach ciała, zniekształcać, kreować amorficzne postacie.

Jego debiutancka wystawa w 1963 roku w galerii Werner & Katz wywołała skandal. Pokazał na niej prace stanowiące wyraz jego młodzieńczej rebelii przeciw wszelkim formom „oficjalnej” sztuki – socrealizmowi Niemiec wschodnich, a także informelowi i taszyzmowi panującym na Zachodzie. Wśród obrazów na ekspozycji znalazł się m.in. „Nagi mężczyzna” z monstrualnym penisem oraz „Wielka noc na marne”, ukazująca onanizującego się chłopca. Obsceniczne płótna skonfiskowano, a artysta trafił przed sąd.

W 1969 roku pod wpływem obrazu Ferdinanda von Rayski’ego, Baselitz namalował „Las stojący na głowie”. Od tego momentu zaczął przedstawiać świat do góry nogami. Stojący na głowie ludzie i odwrócone krajobrazy przezwyciężały przedstawieniowy, merytoryczny charakter jego wcześniejszej twórczości. Pozostawiały widza z niepewnością, czy patrzy on na abstrakcję czy konwencjonalną figurację – a tym samym uwypuklały sztuczność malarstwa. Wywrócone obrazy stały się szybko znakiem rozpoznawczym Baselitza. Artysta pracował nad nimi, kładąc płótno płasko na podłodze i kreował swoje wizje, poruszając się dookoła i wzdłuż jego powierzchni. Malował z dziką ekspresją, niekiedy rozsmarowywał farbę palcami. W swoich zniekształconych postaciach i odważnych, efektownych pociągnięciach pędzla, wyrażał erupcję wewnętrznych stanów emocjonalnych. Jego prace to konfrontacja z brutalną rzeczywistością i niemiecką tożsamością w epoce po II wojnie światowej.