Polswissart

Podejmowałem walkę z niezamierzonym przeze mnie sposobem odbierania prac. Na kliku wystawach obok obrazów prezentowałem plansze i z uporem maniaka spisywałem reguły gry wyjaśniające program. Ich celem było uświadamianie, że za obrazami kryje się coś innego, co nie pozwala na odbiór emocjonalny. Zrozumiałem, że muszę dokonać istotnego zwrotu, że nadmierne komplikowanie programu nie prowadzi do zdobywania kolejnych obszarów sztuki. – Ryszard Winiarski
(Ryszard Winiarski, Spectra Art Space Masters, Warszawa 2016)

W 1974 roku Winiarski uczestniczył w holenderskim mieście Gorinchem w sympozjum, które skupiało się nad rolą i funkcją sztuki we współczesnym społeczeństwie, w tym nad możliwością wykorzystania jej potencjału w kreowaniu przestrzeni publicznej. W trakcie spotkania udostępniono wybrane obszary miasta zaproszonym artystom, którzy mieli za zadanie zaprojektować na miejscu i następnie zrealizować rzeźby lub przestrzenne instalacje. Wówczas Winiarski, jako jedyny przygotował dwie realizacje, pod wspólnym tytułem „Geometria w krajobrazie”.

W 1975 roku Antoinette de Stigter kuratorka nowopowstałego w Gorinchem Kunstcentrum Badhuis zaproponowała każdemu z uczestników sympozjum wystawę indywidualną. Winiarski pokazał swoje prace w 1976 roku. „Winiarski należy do grupy artystów, którzy spośród niewyobrażalnej ilości możliwości w sztuce, wybiera tę opartą o w pełni dający się kontrolować efekt. Uruchamiając regułę, uruchamia wyobraźnię. Ostateczny obraz jest rezultatem zadanego procesu realizacji. Logicznie zatem akceptuje elementy gry, czy nawet, jak w przypadku naszej wystawy, wybiera grę jako temat, osiągając, jak sam mówi, dzieło zbiorowe. Jego gra jest zawsze prosta, nigdy skomplikowana, a jednak różnorodność możliwości jest ogromna. (…) Za pomocą swojej metody twórczej Winiarski wyraźnie celuje w demistyfikację figury artysty, który dla niego nie jest geniuszem, a dostawcą idei służących osobistej i zbiorowej kreatywności” – pisała w katalogu wystawy Antoinette de Stigter, kuratorka Kunstcentrum Badhuis w Gorinchem w Holandii (Ryszard Winiarski, Spectra Art Space Masters, Warszawa 2016).

Wystawa w Gorinchem – będąca częścią opracowywanego już od początku lat 70. przez artystę programu pt. „Salon gier” – stanowiła jego najpełniejszą realizację. Jako narzędzie w walce z niezamierzonym odbiorem swoich prac Winiarski wybrał aktywne uczestnictwo widza w procesie twórczym. Odwiedzający wystawę mieli okazję budowania porównywalnych z artystą obiektów wizualnych. Służyły temu znane dotychczas pola obrazów, zastąpione pustymi planszami – na wystawie w Gorinchem pokazano siedem zaprojektowanych i wykonanych przez artystę gier.

„Badhuis-vlag” to zupełnie unikatowa propozycja dla kolekcjonerów i miłośników sztuki Winiarskiego. Ponad dwumetrowy afisz-transparent, został ręcznie wykonany przez artystę na okazję wystawy w Kunstcentrum Badhuis w Gorinchem. W pawilonie wystawienniczym wisiał na jednej ze ścian sali, w której Winiarski zorganizował swój „Salon gier”, czego dowodem jest fotografia wykonana przez Hendrika Janavan Brandwijka, reprodukowana między innymi w katalogu Spectra Art Space Gallery w 2016 roku. „Badhuis-vlag”, obiekt stanowiący cenne świadectwo twórczej drogi jednego z największych polskich artystów współczesnych, jest po raz pierwszy pokazywany publicznie od czasu holenderskiej wystawy.

Warszawa, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 16.10.2018, poz. 76
Belgia, kolekcja prywatna
własność spadkobierców artysty
własność artysty

Gorinchem, Kunstcentrum Badhuis, Ryszard Winiarski. Gry, 1976.

Ryszard Winiarski, z serii: Spectra Art Space Masters, Warszawa 2016.

Cała moja twórczość, do dzisiaj z grubsza biorąc, jest budowana na tych dwóch obiektywnych mechanizmach, na porządku i przypadku. Porządkiem nazywam te doświadczenia, które są przypisane ciągom liczbowym, przypadkiem zaś te, w których uruchomiony został taki czy inny mechanizm losowy. (…) Na początku to, co robiłem miało służyć przede wszystkim pewnej demonstracji, demistyfikacji określonego obszaru sztuki po to, by zamienić go w obszar konkretnego, rzetelnego doświadczenia. Konsekwencją takiej postawy było odrzucenie wszelkiej myśli o ekspresji, wszelkiej myśli o wrażliwym odbiorze tego, co robię. – Ryszard Winiarski
(cyt. za: Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974, Polski Dom Aukcyjny „Sztuka”, Kraków 2002, s. 20)

Ryszard Winiarski urodził się w 1936 we Lwowie. Przez ostanie dwa lata studiów, które realizował na Wydziale Mechaniki Precyzyjnej Politechniki Warszawskiej, zdecydował się uczęszczać jako wolny słuchacz do pracowni malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1960 roku podjął już regularną naukę na Wydziale Malarstwa. Jego profesorami byli m.in. Aleksander Kobzdej, Stanisław Szczepański, Jan Wołodyński, Julian Pałka i Władysław Daszyński. W czasie studiów artystycznych uczęszczał na prowadzone przez Mieczysława Porębskiego seminarium poświęcone związkom i zależnościom pomiędzy sztuką a nauką. Wykłady te miały kluczowy wpływ na dalszą twórczość Winiarskiego i temu zagadnieniu artysta postanowił poświęcić temat pracy dyplomowej: „Zdarzenie – informacja – obraz”. Tytuł magistra obronił w 1966 roku, łącząc w swoim dyplomie sztukę z teorią programowania obrazów. Prace wykonane według tych założeń zaprezentował jeszcze w tym samym roku na jednej z najważniejszych imprez polskiej awangardy – Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców w Puławach. Jego koncepcja artystyczna była bardzo dojrzała i oryginalna, wsparta serią prac inspirowanych rachunkiem prawdopodobieństwa. Winiarski zaproponował w niej przełożenie wybranych zagadnień z obszaru nauk ścisłych, takich jak statystyka, teoria gier czy przypadek – na język sztuki. W 1981 roku objął pracownię „Problemy malarstwa w architekturze i w otoczeniu człowieka” na macierzystej uczelni. Przez dwie kadencje (1985-1987 i 1987-1990) pełnił funkcję prorektora warszawskiej ASP. W 1990 roku otrzymał tytuł profesora.

Winiarski to jeden z najwybitniejszych reprezentantów nurtu abstrakcji geometrycznej wywodzącej się z tradycji konstruktywizmu. Zgodnie z założeniami swojego programu, od 1965 roku budował obrazy w oparciu o stały moduł – kwadrat pokryty czarną lub białą farbą. Ułożenie kwadratów i ich kolor są przypadkiem uzależnionym od rzuconej kostki do gry lub układu losowego. „Intencją artysty było odrzucenie przestarzałych norm tradycyjnej estetyki, wszelkich obowiązujących dotąd i nauczanych w szkołach zasad dotyczących malarstwa, łącznie z regułami budowy kompozycji czy rozwiązań kolorystycznych i światłocieniowych. Winiarski zanegował samą ideę obrazu jako dzieła sztuki kształtowanego świadomie przez artystę i noszącego cechy jego twórczej indywidualności. Dążeniem malarza było stworze nie sztuki bezosobowej, wyzbytej z wszelkiej emocji; sztuki, której nie da się ocenić z punktu widzenia wartości estetycznych, ale której sens można wyjaśnić racjonalnie, logicznie i precyzyjnie” (Kowalska B., Ryszard Winiarski. Na pograniczu matematyki i sztuki, [w:] Ryszard Winiarski. Prace z lat 1973-1974 [katalog wystawy], Kraków 2002, ss. 8-9). Celem nie był obraz sam w sobie, ani jego estetyka – Winiarskiego interesował sam proces twórczy, sterowany rządzący się prawami gry. Artysta wyprzedzał swój czas, wprowadzając do swoich prac elementy konceptualizmu. Nie używał terminu „obraz”, ale „obszar” lub „próby wizualnej reprezentacji układów statystycznych”. Jego dzieła znajdują się w wielu prywatnych i publicznych kolekcjach m.in. w Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Narodowym w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie i Poznaniu, a także w McCrory Collection w Nowym Jorku oraz Muzeum Sztuki Nowoczesnej w New Delhi.