Polswissart

Kwiaty Wyczół kochał, kwiatami był obdarowywany, roiło się w jego pracowni od przepięknych okazów róż, anemonów, goździków, rododendronów, azalii a nawet storczyków, które specjalnie dla niego były sprowadzane z cieplarni Rotschilda w Wiedniu. (…) dobijano się o każdy obraz, nieomal o każdy szkic; płacono tysiące koron za niewielkie studium kwiatowe.
(Twarowska M. [red.], Leon Wyczółkowski. Listy i wspomnienia, Wrocław 1960, s. 271-272)

Kwiaty pojawiły się w twórczości Leona Wyczółkowskiego w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku i towarzyszyły mu przez całe życie. Malował je w każdej uprawianej przez siebie technice – pastelami, akwarelą, tuszem. Tworzył również należące do rzadkości kompozycje olejne. Artysta po mistrzowsku umiał oddać piękno gatunków i ich ulotność. Przedstawiał anemony, chryzantemy, kaczeńce, piwonie, maki i róże. Na temat tych ostatnich powstało wiele wariacji łączących różne odmiany gatunku i barwy w mniej lub bardziej bogate kompozycje.

W swych studiach kwiatów Wyczółkowski rozwinął dekoracyjny walor linii i płaskiej plamy koloru. Podmiot kompozycji zestawiał z chłodnym najczęściej tłem w taki sposób by uwydatnić światło oraz barwę kwiatów i liści. W pierwszych latach XX wieku, namalował liczne martwe natury, których centralnym elementem stał się wazon z kwiatami. Pochodzący z 1912 roku obraz „Kwiaty w wazonie” kompozycyjnie wpisuje się w ten kanon, zdradzając wpływy sztuki secesji i inspiracje Japonią. Przejawem secesji jest niewątpliwie wycinkowość i fragmentaryczność ujęcia oraz eksponowanie pojedynczych elementów. Wyczółkowski był mistrzem wysmakowanych kolorystycznie zestawień, które w oferowanej kompozycji realizują się poprzez skontrastowanie czerwieni kwiatów z czarnym tłem. Fascynacja orientem uwidacznia się z kolei w ornamentalnej dekoracji wazonu.

Umieszczony na pracy napis stanowi ciekawostkę rzucającą odrobinę światła na prywatne życie malarza. Wyczółkowski zadedykował kompozycję dr. Stanisławowi Gólskiemu. Wiadomości na temat Gólskiego są dość skąpe, niemniej jego nazwisko przewija się w źródłach kilkukrotnie. W katalogu wystawy „Sto lat malarstwa polskiego 1800-1900” (TPSP, Kraków 1929) dr Stanisław Gólski wymieniany jest jako właściciel kilku prezentowanych na ekspozycji dzieł. Wiadomo, że jako lekarz miejski prowadził praktykę lekarską w Krakowie przy ul. Basztowej, o czym donosi krakowski „Adresarz-Informator” z 1933 roku. Prawdopodobnie opiekował się on Wyczółkowskim, który zmagał się z problemami zdrowotnymi wynikającymi z jego znacznej postury. Z postacią artysty łączą Gólskiego również zachowane w zbiorach Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy zdjęcia. Wykonane przez doktora w czasie pobytu Wyczółkowskiego w Gdańsku latem 1927 roku, ukazują artystę i jego żonę Franciszkę. Fotografie noszą na odwrociu czerwony stempel z napisem „Fotogr. Dr. St. Gólski”. Wyczółkowski od 1912 roku w celach zdrowotnych regularnie udawał się nad polskie morze. W świetle powyższego przypuszczać można, że z doktorem Gólskim łączyła malarza wyjątkowa więź przyjaźni i zaufania, stąd też zdecydował się specjalnie zadedykować mu prezentowany obraz.

Warszawa, kolekcja prywatna
Kraków, kolekcja dr. Stanisława Gólskiego

Wyczółkowski wyszedł z realizmu, a studiując światło i kolor realistą być przestał. Doświadczenia impresjonistów i jego własne studia w plenerze wzbogaciły tylko warsztat realisty, jak później studia nad grafiką japońską nauczyły realistę oszczędności wyrazu, dochodzącej nieraz do imponującej syntetyczności ujęć.

(Turwid M., Wyprawy po diamenty, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1966, s. 22)

Leon Wyczółkowski urodził się w 1852 roku w Hucie Miastkowskiej, małej wsi na Mazowszu. W latach 1869-1875 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Antoniego Kamińskiego, Rafała Hadziewicza i Wojciecha Gersona. Naukę kontynuował w akademii monachijskiej i w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, studiując u Jana Matejki. W 1878 roku wyjechał do Paryża, a w roku następnym do Lwowa. Stamtąd przeniósł się do Warszawy, gdzie mieszkał do 1883 roku. Pobyt na Ukrainie w latach 1883-1894 przyniósł stylistyczny przełom w twórczości Wyczółkowskiego, zapoczątkowując jego zainteresowanie realizmem. W 1895 roku artysta powrócił do Krakowa, gdzie w macierzystej uczelni podjął pracę pedagogiczną. Zagraniczne podróże poszerzyły tematyczny zakres jego sztuki o nowe motywy.

Wyczółkowski należy do grona najwybitniejszych twórców okresu Młodej Polski. Ogrom jego talentu przejawił się zarówno w bogatym repertuarze przedstawianych tematów, jak i w szerokiej skali środków ekspresji. Artysta odznaczał się eksperymentatorską pasją, dzięki której osiągnął mistrzostwo w stosowaniu rozmaitych mediów i technik artystycznych. Początkowo doskonalił swój warsztat w zakresie malarstwa olejnego. Około 1904 roku skoncentrował się na rysunku pastelami, dochodząc w tej dziedzinie do perfekcji, zaś od 1911 roku poświęcił się całkowicie grafice, stając się jednym z pionierów tej dyscypliny na gruncie polskiej sztuki.

W okresie studiów pod kierunkiem Gersona, Wyczółkowski malował utrzymane w akademickiej konwencji sceny historyczne i religijne. W Krakowie związał się ponadto ze środowiskiem twórców ukształtowanych pod wpływem symbolizmu, przede wszystkim z Jackiem Malczewskim i Witoldem Pruszkowskim. W czasie pobytu we Lwowie szczególnie mocno oddziałała na Wyczółkowskiego artystyczna osobowość Adama Chmielowskiego, który nadawał swym kompozycjom poetycką nastrojowość i symboliczną wymowę.

Wyjazd Wyczółkowskiego na Podole i Kijowszczyznę stanowi wewnętrzną cezurę w twórczości artysty ze względu na radykalne odrzucenie akademickich norm obrazowania w malarstwie pejzażowym. Dziesięcioletni pobyt malarza na Ukrainie zadecydował o ukształtowaniu się postawy realisty – zafascynowanego bezkresem stepu, czułego na nostalgiczne tony wschodów i zachodów słońca, zauroczonego barwnością ludowych strojów i rozmaitością etnograficznych typów. Ukraińskie krajobrazy uwolniły niezwykłą wrażliwość Wyczółkowskiego na jakość nasyconej światłem barwy. Siła koloru i moc kontrastów wraz z dynamicznym sposobem malowania oraz zróżnicowaną, wzbogaconą impastami fakturą, decydują o ekspresyjnych walorach płócien z tego okresu twórczości. Przedstawiane postacie chłopów są zmonumentalizowane i pełne wyrazu, wyrażają potęgę i żywotność ludu pojednanego z rytmami natury.

Obok luministycznych studiów z początku lat 90., kształtuje się zakorzeniony głęboko w ojczystej historii symbolizm Wyczółkowskiego. Otwiera go obraz „Druid skamieniały” (1892-94), odnoszący się w patriotycznej wymowie do poematu Słowackiego „Lilla Weneda”. Dzieło to antycypowało malowane kilkukrotnie przez artystę posągi polskich władców z krypty wawelskiej – Kazimierza Wielkiego i królowej Jadwigi (Sarkofagi, 1896-98) –  oraz aluzyjne sylwety średniowiecznych rycerzy zaklętych w skały, przestawionych w serii pasteli „Legendy tatrzańskie” (1904). Historyczną świadomość artysta odziedziczył po wielkich nauczycielach, takich jak Jan Matejko.

Z kolei Feliks Manggha-Jasieński, słynny kolekcjoner, zaszczepił w Wyczółkowskim fascynację estetyką japońską. Znalazła ona początkowo wyraz w zamiłowaniu artysty do orientalnych rekwizytów – kimon, parawanów, makat i porcelany. Następnie w jego martwych naturach pojawiły się zapożyczone z japońskich drzeworytów elementy formalne – koncentracja na fragmentarycznie ujętym motywie roślinnym, asymetryczna równowaga kompozycyjna, wykorzystanie neutralnej płaszczyzny tła. Jednym z ulubionych tematów Wyczółkowskiego były martwe natury kwiatowe, ujmowane w rozmaitych konwencjach i wciąż ewoluujące stylistycznie. Obok kompozycji ascetycznych w wyrazie, opartych na kontrapunkcie dwóch barw, artysta rysował pastelami intensywne kolorystycznie bukiety w zdobnych wazonach, ustawionych na tle wzorzystych tkanin.

Mistrzostwo osiągnął artysta także w dziedzinie sztuki portretowej. Malował wiele wybitnych osobistości intelektualno-artystycznych elit. Począwszy od 1902 roku prowadził nieustanne eksperymenty w dziedzinie technik graficznych. Najszersze możliwości artystycznej ekspresji odnalazł w technice litografii. Trwającą ponad ćwierćwiecze fascynację tym medium, poprzedziły liczne próby w zakresie akwaforty, akwatinty, fluoroforty i miękkiego werniksu. Wyczółkowski zmarł 27 grudnia 1936 roku w Warszawie, wskutek zapalenia płuc.