Polswissart

Walka była nierówna, geniusz Napoleona i wyborna piechota z jednej strony, z drugiej Murad Pasza, niedołęga i najpiękniejsza kawaleria świata jako stroje i konie, ale bez pojęcia o najkardynalniejszych zasadach strategii. – Wojciech Kossak
(Kossak W., Wspomnienia, wyd. Nakład G. Gebethnera i Spółki, Kraków 1918, s. 257) 

Oferowana wielkoformatowa kompozycja autorstwa Jerzego Kossaka należy do cyklu obrazów określanych jako „Epopeja napoleońska” lub „Epizody z wojen napoleońskich”. „Bitwa pod piramidami” należała do jednego z ulubionych tematów w twórczości artysty. Oprócz oferowanego dzieła, powstałego w roku 1927, Kossak wykonał kilka wersji tego samego motywu, dwie z których znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Narodowego w Krakowie.

Obraz przedstawia fragment bitwy, jaką piechota Napoleona stoczyła z kawalerią Murad Paszy na piaszczystej równinie na lewym brzegu Nilu, usytuowanej między Embabeh a Kairem. Scena ukazuje pełną furii szarżę, którą przypuszcza na pięknych arabskich koniach jazda Mameluków na czworobok francuskich grenadierów dywizji generała Desaix, widocznego wraz z dwoma sztabowcami na wielbłądach w środku kompozycji. Na prawo dwa konie, kasztan i siwek, uciekają od zgiełku bitwy. Z lewej strony grupa wojaków Murada Paszy z czerwonym sztandarem naciera na czworobok piechoty, zwartej i pewnej zwycięstwa. Otaczający dynamiczną scenę pejzaż namalowany został w tonacjach żółto-ceglastych. Z szarych tumanów wynurzają się dominujące swym majestatem dwie piramidy. Kossak w mistrzowski sposób zestawił zgiełk wojennej potyczki ze spokojem trwania doskonałych w swej formie starożytnych budowli. Będąc w najdoskonalszym twórczo okresie, artysta w sposób niezwykle brawurowy i dynamiczny operował kompozycjami, które najpełniejsze swe ujście znajdowały właśnie w malarstwie wielkoformatowym, zachowując zarazem wierność i realizm kształtów, ludzi, koni i pejzażu. Wyrazista kolorystyka, spotykana tylko w najlepszych dziełach Kossaka, wyraża się tu w silnych i czystych kontrastach barwnych, co dodatkowo podkręca dynamikę przedstawionej sceny.

Oferowany obraz bez wątpienia pochodzi z okresu uznawanego za szczytowy w twórczości Jerzego Kossaka. W tym czasie powstawały jego najlepsze prace, oryginalne i – wbrew niesprawiedliwej obiegowej opinii godzącej w ambicje malarza – w pełni samodzielne. „Znajdujemy tu liczne obrazy o bezsprzecznych walorach artystycznych, ambitne, wypracowane, zasługujące już w pełni na miano dobrej kontynuacji realistycznej sztuki Kossaków” – pisał o dużych, historycznych kompozycjach artysty Kazimierz Olszański. Słowa te można w pełni odnieść do prezentowanego dzieła.      

Poznań, kolekcja prywatna