Polswissart

(…) malowane w czasie wojny i okresie powojennym widoki z okolic Awinionu operować będą zestawieniem dopełniających się: błękitu i żółci i zdają się przekazywać widzowi raczej uczucie chłodnego zimowego mistralu niż gorącego letniego dnia.
(Mela Muter, Malarstwo / Peinture. Katalog zbiorów Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu, [red.] Supruniuk M. A., Majoch S., Toruń 2010, s. 31)

Wybuch II wojny światowej zastał Melę Muter w jej paryskiej pracowni. W 1940 roku po ewakuacji Paryża malarka udała się na południe Francji, do rejonu, który doskonale znała z wcześniejszych podróży, a który był mekką artystów takich jak Matisse, Derain, Braque i Picasso. Okolice Awinionu urzekły Muter, która odnalazła w nich inspirację do pełnych światła i nasyconego koloru pejzaży. Początkowo zamieszkała w Villeneuve-lès-Avignon, a potem w samym Awinionie, w którym miała pracownię do swojej śmierci w 1967 roku. Utrzymywała się ze zgromadzonych oszczędności i z pensji nauczycielskiej, wykładając literaturę i historię sztuki w żeńskim College Saint-Marie. Nie zarzuciła bynajmniej malarstwa. Awinion ukochała sobie do tego stopnia, że w trudnym czasie wojny jego wiekowe mury i malownicze uliczki stały się najbardziej preferowanym modelem. Powstałe w ciągu lat 40. widoki miasta obfitują w ujęcia nie dającej się zidentyfikować ciasnej zabudowy, krętych zaułków, swoistych impresji na temat miejsca, w którym Muter tak dobrze się czuła. Inne obrazy przedstawiają z kolei awiniońskie budowle, których rozpoznanie nie nastręcza trudności. Są to kościoły – Saint Didier czy Saint Pierre.

Utrwalona na oferowanym obrazie świątynia to Bazylika św. Piotra (basilique Saint-Pierre d'Avignon), wzniesiona w stylu gotyckim w 1358 roku na miejscu poprzedniej budowli z VII w. Kościół znajdujący się w gąszczu uliczek samego serca miasta sprawia imponujące i majestatyczne wrażenie. Na obrazie Muter odmalowany został jego fragment widoczny pomiędzy zbiegiem ulic Rue Corderie i Rue Sanit Pierre, a częścią zadrzewionego placu Carnot. Artystka z wyczuwalną radością dokumentowała widoki Awinionu – na trasie jej wędrówek znajdowała się nie tylko Bazylika Św. Piotra, ale również ulubiony most Saint-Bénézet, wielokrotnie uwieczniany na obrazach z lat 40. „Jej skromna pracownia była usytuowana tuż koło mostu St. Bénézet, słynnego Pont d’Avignon, na którym ‘tańczą panowie, tańczą panie’. Zaraz za budynkiem znajdowała się wapienna skała z wykutymi w niej stromymi schodami, prowadzącymi poprzez papieskie ogrody do Notre Dame des Domes i Palais des Papes. Owe schody fascynowały Melę Muter. Lubiła je malować, choć zazwyczaj nie była w pełni zadowolona ze sposobu ich przedstawienia” (Mela Muter. Krajobrazy [katalog wystawy], [red.] Mielniczuk W., Dom Pracy Twórczej w Radziejowicach, Radziejowice 2005, s. 10-13). Oferowany obraz wpisuje się w fazę twórczości Muter, którą określić można jako najpełniejszą i najdojrzalszą. Zachwyt światłem i barwami południa ustępuje tu bardziej wyrafinowanemu i stonowanemu kolorytowi wyrażającemu się w wysmakowanych zestawieniach pojedynczych barw. W przypadku oferowanego obrazu swą harmonią urzeka układ błękitów i żółci zastosowany przez malarkę w rzędzie kamieniczek znajdujących się wgłębi placu. Z wielkim wyczuciem akcentuje wspomniane plamy barwne, zestawiając je z ugrami i brązami, które definiują budowlę bazyliki i bruk znajdującego się obok placu.   

Warszawa, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 15.12.2022, poz. 115

To Paryż dał mi wszystkie elementy, które składają się na moją sztukę. Tu odnalazłam nawet mój słowiański charakter, którego w Polsce bym zapewne nawet nie zauważyła, a który tu wszyscy chętnie zauważają w moich płótnach. I w tym jest, jak sądzę, wielka siła Paryża: wszystkie przeróżne surowce, jakie przywozimy tu ze sobą, ulegają tu wzmocnieniu i przetapiają się w jednolity typ, rodzaj solidnego i jednorodnego metalu. – Mela Muter

(Mela Muter. Malarstwo, wyd. Muzeum Uniwersyteckie w Toruniu, Toruń, 2010, s. 13.)

Mela Muter – a dokładnie Maria Melania z Klingslandów Mutermilch – urodziła się w Warszawie, w majętnej żydowskiej rodzinie, wiernej polskiej tradycji niepodległościowej. Swoją edukację malarską rozpoczęła uczęszczając na kurs w prywatnej Szkole Rysunku i Malarstwa dla Kobiet w Warszawie, prowadzonej przez Miłosza Kotarbińskiego. W 1901 roku wyjechała do Paryża, w którym z niewielkimi przerwami została do końca życia. Będąc młodą matką kształciła się w paryskich szkołach: Académie Colarossi oraz Académie de la Grande Chaumičre, które umożliwiały edukację kobietom. Po burzliwym małżeństwie z krytykiem sztuki Michałem Mutermilchem, artystka wywołała duże zainteresowanie wśród paryskiej awangardy swoim związkiem z francuskim publicystą Raymondem Lefebvrem. Barwna osobowość Meli Muter pozwoliła jej na nawiązanie interesujących relacji z elitą inteligencką i artystyczną. W gronie bliskich jej przyjaciół znajdował się uwielbiany w Francji poeta Rainer Maria Rilke. Malarka utrzymywała także kontakt z Polakami mieszkającymi w Paryżu – Leopoldem Staffem, Władysławem Reymontem oraz Stefanem Żeromskim. Znała się również z Olgą Boznańską, obok której wynajmowała sąsiadującą pracownię.

Mela Muter należała do międzynarodowego artystycznego kręgu École de Paris, a jej nazwisko pojawiało się wśród najbardziej cenionych twórców, takich jak Marc Chagall, Amadeo Modigliani czy Pablo Picasso. Wśród sportretowanych przez nią osobistości świata sztuki, znaleźli się m.in. meksykański malarz, mąż Fridy Kahlo – Diego Rivera, znany marszand Ambrois Vollard, czy wreszcie jeden z najważniejszych architektów francuskich Auguste Perret, który zaprojektował dla niej luksusową willę i pracownię przy Rue Vaugirard 114. W 1917 roku atelier Meli Muter odwiedził sam Henri Matisse, którego zachwyciła jej sztuka. Malarka wystawiała w paryskich galeriach Chéron (1918) i Druet (1926 i 1928), a także na pokazach w barcelońskiej Galerii José Dalmau, w Monachium, Pittsburgu oraz krajowych wystawach zbiorowych w Krakowie, Lwowie i Warszawie.

W jej karierze istotne okazały się podróże. Podczas pobytu w Bretanii, malarkę zaintrygowała sztuka artystów tzw. szkoły z Pont-Aven. Uproszczony, miękki modelunek portretowanych postaci, czasami kontrastowany z abstrakcyjnie położoną barwną plamą farby, przyczynił się do jej krótkiej fascynacji twórczością Gauguina. Na jej dojrzały styl wpływ miała jednak inspiracja płynąca z obrazów Paula Cézanne'a, Vincenta van Gogha oraz Edouarda Vuillarda. Będąc pod wrażeniem ich sztuki, artystka zaczęła eksperymentować z plamą barwną, rozbijając ją na wibrujące drobne cząsteczki. Zmieniła również stosowaną kolorystyczną paletę, co przyczyniło się do wypracowania nowej nastrojowości dzieł i bardziej intymnego klimatu.