Polswissart

Kiedy Hayden związał się z kubizmem, ruch ten wszedł już w swoją syntetyczną fazę. Na pierwszy rzut oka może wydawać się zaskakujące, że w tak krótkim czasie opanował ten nowy tryb i stworzył serię dzieł, które można uznać za wzorce gatunku.
(Beckett S., Hayden, wyd. Fragments Editions, Paryż 2005, s. 51)

Na początku XX wieku Paryż był stolicą sztuki i kultury. Nic więc dziwnego, że stanowił miejsce pielgrzymek artystów z całej Europy. To w stolicy Francji kreowano nowe kierunki w sztuce, a w kawiarniach można było spotkać najznamienitsze postacie z kręgu artystycznego, debatujące nad najnowszymi trendami i rozwiązaniami malarskimi. W 1907 roku do Paryża przyjechał również dwudziestosześcioletni Henryk Hayden. Swoją karierę we Francji zaczął od uzupełnienia swoich studiów w Académie de la Palette. Wcześniej w Warszawie nauki odbywał u prof. Krzyżanowskiego w Szkole Sztuk Pięknych, który go doskonale przygotował do przyszłej artystycznej drogi.

Wczesna twórczość Haydena inspirowana była sztuką Paula Cézanne’a. W latach 1912-1914 malował prace o kanciastej, geometryzującej linii, z charakterystycznie nakładającymi się na siebie planami kompozycyjnymi. Jego obrazami zainteresował się wówczas marszand Charles Malpel, kupując wiele z nich i zamawiając kolejne. Dla artysty był to wyjątkowo dobry czas pod względem finansowym. Współpracę Haydena z marszandem przerwała jednak pierwsza wojna światowa.

Lata 1914-1915 stanowiły przełomowy okres na drodze twórczej artysty. Kontakt ze środowiskiem kubistów zaowocował ewolucją jego malarstwa, w którym dominować zaczęły charakterystyczne rekwizyty: butelki, fajki, gazety, gitary, dzbanki. W zaciszu własnej pracowni Hayden badał zagadnienia związane z reprezentacją wielowymiarowej przestrzeni na dwuwymiarowej płaszczyźnie płótna. Wysiłki te szybko zostały dostrzeżone przez środowisko paryskie. Za rekomendacją Juana Grisa w 1915 roku, malarz podpisał ekskluzywny kontrakt z galerią L'Effort Moderne, prowadzoną przez amerykańskiego krytyka i marszanda Léonce'a Rosenberga – zagorzałego obrońcę i propagatora nowego nurtu w sztuce. Efektem nawiązania tej współpracy stała się indywidualna wystawa Haydena, która miała miejsce w 1919 roku.

Namalowana w 1918 roku „Martwa natura z gazetą, fajką, butelką i asem trefl” pochodzi ze wspomnianego okresu współpracy malarza z Rosenbergiem. Artysta skupiał się wówczas wyłącznie na martwych naturach, doskonaląc swój styl i warsztat. Eksperymentom formalnym towarzyszyła otwartość na rozmaite techniki, powstające wówczas kompozycje malował zarówno w technice olejnej jak i gwaszem. Na tle współczesnych mu kubistów, wyróżniała go bardzo wysublimowana paleta barwna. Był określany mianem „Renoire’a kubizmu”. W oferowanej kompozycji zwraca przede wszystkim uwagę mistrzowskie zestawienie kolorów – błękitów i ugrów. Warte odnotowania jest też harmonijne zastosowanie nakładających się planów, budujących spiętrzoną kompozycję. Poszczególne przedmioty idealnie ze sobą współegzystują, tworząc jednolitą konstrukcję, a przy tym każdy z nich zachowuje czytelność i odrębność. Po 1922 roku Hayden zaczął powoli odchodzić od estetyki kubistycznej na rzecz własnych poszukiwań, przede wszystkim w obrębie pejzażu.

Warszawa, kolekcja prywatna
Desa Unicum, aukcja 14.12.2022, poz. 4 
Polska, kolekcja prywatna
Millon & Associés, aukcja 15.05.2020, poz. 205
Europa, kolekcja prywatna
Paryż, Galerie Zlotowski (po 1998)
Europa, kolekcja prywatna
Sotheby's London, aukcja 30.11.1988, poz. 454

Paryż, Musée National d’Art Moderne, Hayden. Soixante ans de peinture 1908-1968, 3 maja - 2 czerwca 1968.
San Francisco, Modernism Gallery, 30th Anniversary Exhibition, 10 września - 31 października 2009.

Urodził się 24 grudnia 1883 w Warszawie. Początkowo studiował na Instytucie Politechnicznym. Co raz większe zainteresowanie sztukami plastycznymi zmieniło jednak bieg wydarzeń. Hayden został jednym z pierwszych studentów nowo powstałej Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Po wyjeździe do Paryża kontynuował naukę w Academie "La Palette". Była to wówczas najlepsza uczelnia na Montparnassie, zwana także „kubistyczną”. Początkowe prace Haydena zdradzają inspiracje sztuką francuskich postimpresjonistów. Widoczne są również w nich wpływy długotrwałych pobytów w Bretanii gdzie środowisko skupione wokół Władysława Ślewińskiego oscylowało wokół silniejszej syntezy pejzażu z widocznymi wpływami szkoły Pont-Aven i sztuki Cezanne'a. Po powrocie do Paryża jego pracami zainteresował się kolekcjoner Charles Malpel, po wizycie w pracowni wykupił niemal wszystkie prace z atelier artysty, w tym Graczy w szachy (1913). Malpel współpracował z największymi postimpresjonistami co zapewne wpłynęłoby znacząco na karierę Hayden'a gdyby nie wybuch I Wojny Światowej. Od 1916 roku artysta definitywnie zwrócił się w stronę kubizmu a przedmiotem jego malarstwa stały się głównie martwe natury.