Polswissart

Twarze dzieci tracą niejako trzeci wymiar, stają się bardziej płaskie, mniej realne. Okrągły owal twarzy, okrągłe oczy powodują, że małe modele są jeszcze bardziej dziecinne, jakby „dziecinną” rysowane ręką. W gruncie rzeczy ta „dziecinna” linia, jest bardzo kunsztowna i wyrafinowana w delikatnym rytmie formy.
(Jaworowska W., Tadeusz Makowski, Kraków 1999, s. 16)

Powstające od około 1918 roku portrety dziecięce Tadeusza Makowskiego, na stałe wpisały się w kanon polskiej sztuki, stanowiąc niemalże trzon przedstawień tego typu. Ich cechą charakterystyczną jest pewna powaga modeli, zamyślenie malujące się w podniesionym spojrzeniu czy rozchylonych ustach, jakby trapiła je jakaś wcale niedziecinna troska. Skupienie artysty na psychologicznej głębi, podkreśla dodatkowo wygląd portretowanych. Przedstawieni w sposób kanciasty, niezdarny i mocno uproszczony, nie jawią się wcale jako dzieci ładne w potocznym rozumieniu i jest to efekt ściśle zamierzony. Następuje tu bowiem odwrócenie sposobu widzenia – obserwujemy świat oczami dziecka. Spojrzenie to nie jest wyrobione i ma wypaczone proporcje. Wyolbrzymia lub zmniejsza to, co widzi – wedle własnego wyobrażenia. Okrągłe twarze i oczy sprawiają, że rysy małych modeli wydają się jeszcze bardziej naiwne i tkliwe, dokładnie jakby dziecinną ręką malowane.

Portrety dziecięce stanowią temat szeroko podejmowany w polskiej tradycji malarskiej, choćby przez Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego czy Wlastimila Hofmana. Makowski jednak wzbogacił go o niespotykany wcześniej ładunek emocjonalny i pogłębione studium psychologiczne. Udało mu się uczynić z dzieci medium wyrażające wizję siebie jako człowieka, prawdę o życiu i otaczającym świecie.

Oferowana „Dziewczynka z pisklętami” wpisuje się w okres twórczości artysty nazywany realizmem lirycznym, przypadającym na lata 1923-27. W odróżnieniu od wcześniejszego okresu realizmu naiwnego, portrety liryczne charakteryzuje maksymalne wysubtelnienie formy i koloru. Ten ostatni rozgrywa się w tonacjach różu, błękitu i w odcieniach liliowych, nadając dziełom niezwykłej intymności i poezji. Przedstawiona w uroczym pudrowym kapelusiku mała modelka, trzyma w zapasce pisklęta. Są one wyrazem nowego życia i niewinności. Nad jej prawym ramieniem widnieje paląca się latarenka – symbol duchowego światła, poszukiwania prawdy, nieśmiertelności i ulotności chwili. Trzyma ją dla niej tajemniczy przewodnik, anioł stróż. Prostą kompozycję przepełnia emocjonalny wyraz.

Naznaczone tak silnym ładunkiem symbolicznym prace Makowskiego, zdarzają się w kolekcjach prywatnych niezwykle rzadko. Prezentowana „Dziewczynka z pisklętami” nie ustępuje klasą innym płótnom Makowskiego z tego samego okresu, znajdującym się obecnie w czołowych polskich muzeach. Dzieło śmiało porównać można do „Małej Giocondy” (1920) oraz „Portretu dziewczynki w kapeluszu” (ok. 1921-24) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, a także do znajdujących się w warszawskim Muzeum Narodowym prac „Wiosenne okno” (1926) i „Dziewczynka w białym kapeluszu” (ok. 1923).

Warszawa, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 07.12.2021, poz. 41
Warszawa, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 29.05.2018, poz. 26
Katowice, kolekcja prywatna (od 2013)
Paryż, kolekcja prywatna

Było w nim coś z niewinnego dziecka – jakaś świeżość, niewinność, a jednocześnie to był bardzo wykształcony człowiek.
– Marcel Gromaire

Tadeusz Makowski to jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich malarzy XX wieku. Postawa artystyczna Makowskiego ukształtowała się w początkowym okresie pod wpływem symbolistycznego malarstwa pejzażowego Stanisławskiego, zaś twórczość Mehoff era przekazała mu zrozumienie istoty rysunku jako środka ekspresji i zamiłowanie do dekoracyjnej, secesyjnej stylistyki. Artysta na przełomie 1908 i 1909 r. wyjechał do Paryża, gdzie pozostał do końca życia. Był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich w Paryżu. Brał udział w Salonach: Niezależnych, Tuileries, Jesiennym i De L'Oeuvre Unique. Jego zainteresowania scenografią teatralną przejawiły się w wykonywaniu kukiełek dla krakowskiego kabaretu "Zielony Balonik". W Paryżu zafascynowała artystę klasycyzująca, symboliczna sztuka Puvis de Chavannes'a. Około 1911 przejął od Le Fauconniera i kubistów zwartą konstrukcję obrazu i geometryzujące traktowanie form; kształt wydobywał jednak światłocieniowym modelunkiem i obrysowywał wyrazistym konturem. Na jego twórczość silnie wpłynęła podróż do Bretanii oraz postimpresjonistyczna sztuka Ślewińskiego. W 1918 pojawił się w obrazach Makowskiego motyw kluczowy dla jego dalszej twórczości - postać dziecka. Artysta malował wówczas liryczne, naiwne w wyrazie wizerunki dzieci w pastelowych, wysmakowanych tonacjach. Około 1920 powstały inspirowane sztuką Pietera Bruegla St. rozległe pejzaże ożywione sztafażem i utrzymane w zmatowiałej kolorystyce z przewagą brązów i zieleni. Rok 1928 stanowił istotną cezurę w twórczości artysty. Skrystalizował się wówczas jego indywidualny styl obrazowania, niepowtarzalny w kontekście sztuki europejskiej. wykształcił wtedy własny, charakterystyczny i łatwo rozpoznawalny styl łączący echa kubizmu, fascynację sztuką ludową i malarstwa artystów naiwnych. W latach 1929 – 30 Makowski tworzył liczne kompozycje olejne, akwarelowe, rysunkowe z przedstawieniami dzieci. Należą one do dojrzałej i artystycznie wysublimowanej fazy twórczości Makowskiego, w której artysta uprościł kształty, sprowadzając je do trójkątów, walców i stożków, liniom nadał moc i wyrazistość. Prócz malarstwa sztalugowego, akwareli i rysunku Makowski uprawiał techniki graficzne - drzeworyt, akwafortę i litografię. Zajmował się ilustrowaniem książek i projektowaniem okładek; ozdobił drzeworytami wydane w 1925 w Paryżu „Pastorałki” Tytusa Czyżewskiego. Pisał ponadto wiersze, opowiadania i teksty z zakresu teorii sztuki.