Polswissart

Do artystów, na których studia w Paryżu wywarły rozstrzygający wpływ, zaliczyć należy i Haydena; przeeksperymentował on różne „izmy”, formy i techniki, by wrócić w końcu – i zupełnie słusznie – do swojego osobistego poglądu na plastyczny sens Natury. Eklektyk tematowy, staje się on wierny pięknu życia realnego, które odtwarza z nieprzeciętną znajomością rzemiosła malarskiego. – Zygmunt Klingsland

(Klingsland Z., Malarze polscy w Paryżu, „Sztuki Piękne” 1933, r. IX, s. 307)

Le Pouldu, malownicze nadmorskie miasteczko położone w Bretanii, stało się bardzo ważnym miejscem dla młodego Henryka Haydena. Ten przybyły do Francji w 1907 roku absolwent warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych osiadł początkowo w Paryżu. Pobyt miał trwać rok. Dziś wiemy, że Hayden został we Francji do końca swojego życia.

Jeszcze w czasie studiów w Warszawie artysta poznał Władysława Ślewińskiego. Podczas pięcioletniego pobytu w Polsce w latach 1905-1910 był on częstym gościem w Szkole Sztuk Pięknych, a jego obecność stanowiła istotny powiew modernizmu i wielką inspirację dla gromadzących się tłumnie wokół Ślewińskiego studentów. Przyjazd Haydena do stolicy Francji zbiegł się w czasie z otwarciem wielkiej retrospektywnej wystawy malarstwa Paula Cezanne’a w ramach Salon d’Automne. Zetknięcie się ze sztuką wybitnego postimpresjonisty zaciążyło na młodym Haydenie. Swoje gorączkowe poszukiwania artystyczne rozpoczął od Bretanii. Była ona dla środowiska polskich artystów przybywających nad Sekwanę naturalnym celem wędrówki. To w okolicach Pouldu, w których Ślewiński osiedlił się już w 1891 roku, znajdywali przystań. Tam narodziła się słynna Szkoła Pont-Aven, a dwie dekady później ćwiczył się w malarstwie Stanisław Ignacy Witkiewicz, Tadeusz Makowski i wielu innych wielkich polskich artystów.

Hayden po raz pierwszy odwiedził Bretanię w 1908 roku. W tym czasie jego paleta barwna nabrała intensywności, a w rysunku pojawił się wyraźny kontur. W 1909 trafił do Le Pouldu, rok później spotkał tam Ślewińskiego, który powrócił z podróży do Polski. Pozostawał on wówczas nadal pod wpływem swojego mistrza Paula Gauguina. Inspiracja twórczością tych dwóch artystów oraz echa sztuki Cezanne’a widoczne są w oferowanym pejzażu, stworzonym przez Haydena w 1911 roku. Malarz uchwycił bretońskie miasteczko ujmując jego widok z przeciwległego brzegu zatoki. W dolnej części kompozycji widoczne są fale morskie rozbijające się o urwisty klif. Kolorystyka obrazu jest powściągliwa i subtelna. To, co zwraca szczególną uwagę to oddzielenie od siebie poszczególnych plam barwnych i zastosowanie konturu. W obrazach z tego czasu odnaleźć można słowa innego polskiego artysty Tadeusza Makowskiego, który o Bretanii pisał: „Kraj bardzo podatny do studiowania konstrukcji. Nie ma chwiejnych linii i kształtów. Jest jakaś surowość formy i zdecydowany architektoniczny charakter (…)” (Jaworska W., Tadeusz Makowski. Pamiętnik, Kraków 2003, s. 87).

Do dnia dzisiejszego niewiele zachowało się obrazów z tego najwcześniejszego okresu twórczości Haydena. Oferowany pejzaż jest zatem cennym świadkiem drogi, jaką przeszedł artysta od momentu przyjazdu do Francji. A była to droga burzliwa, nacechowana nieustającym poszukiwaniem formy. Pejzaż z Le Pouldu powstał chwilę przed zwrotem ku kubizmowi, którym malarz zafascynował się w Paryżu. Artysta powrócił jednak później do pejzażu, który był jego ulubionych gatunkiem. W widokach malowanych przez niego od połowy lat 20., już po odrzuceniu kubizmu, widoczna jest lekcja wyniesiona z tych najwcześniejszych doświadczeń zdobytych w Bretanii. W oferowanym pejzażu z Le Pouldu Hayden zawarł wszystkie istotne dla siebie kwestie malarskie, do których będzie następnie powracał w kolejnych latach działalności twórczej.

Warszawa, kolekcja prywatna
Polswiss Art, aukcja 28.02.2010, poz. 30
Polska, kolekcja prywatna
Londyn, Christie's, aukcja 01.04.2008, poz. 336

Cherbourg, Musée des Beaux-Arts Thomas Henry, 5 czerwca - 6 sierpnia 1997.

Beckett S., Chabert Ph., Zagrodzki Ch.,Hayden, wyd. Fragment Editions, Paryż 2005, s. 12.

Urodził się 24 grudnia 1883 w Warszawie. Początkowo studiował na Instytucie Politechnicznym. Co raz większe zainteresowanie sztukami plastycznymi zmieniło jednak bieg wydarzeń. Hayden został jednym z pierwszych studentów nowo powstałej Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Po wyjeździe do Paryża kontynuował naukę w Academie "La Palette". Była to wówczas najlepsza uczelnia na Montparnassie, zwana także „kubistyczną”. Początkowe prace Haydena zdradzają inspiracje sztuką francuskich postimpresjonistów. Widoczne są również w nich wpływy długotrwałych pobytów w Bretanii gdzie środowisko skupione wokół Władysława Ślewińskiego oscylowało wokół silniejszej syntezy pejzażu z widocznymi wpływami szkoły Pont-Aven i sztuki Cezanne'a. Po powrocie do Paryża jego pracami zainteresował się kolekcjoner Charles Malpel, po wizycie w pracowni wykupił niemal wszystkie prace z atelier artysty, w tym Graczy w szachy (1913). Malpel współpracował z największymi postimpresjonistami co zapewne wpłynęłoby znacząco na karierę Hayden'a gdyby nie wybuch I Wojny Światowej. Od 1916 roku artysta definitywnie zwrócił się w stronę kubizmu a przedmiotem jego malarstwa stały się głównie martwe natury.