Polswissart

Proces rzeźbienia nagiego człowieka wywołuje emocje fizjologiczne i seksualne. Rzeźbię z natury tak, jak idzie się do kina, żeby lepiej wypocząć. Lubię się zabawiać, poprawiając to, co nie zostało ukończone w jakimkolwiek kierunku sztuki dawnej. – Katarzyna Kobro

(Kobro K., „Abstraction-Création”, 1933)

Działalność rzeźbiarska Katarzyny Kobro, oparta na ścisłych, matematycznych wyliczeniach, była prekursorska. Doskonałą harmonię osiągała artystka przez stosunki liczbowe, realizując obiekty przestrzenne o prostych, zgeometryzowanych kształtach, w późniejszych latach zaś stosując formę organiczną, łagodnie owalną, jakby inspirowaną przyrodą. Rozwój tej nowej linii poszukiwań przerwał wybuch wojny, po której Kobro powróciła do rzeźbienia aktów, kontynuując znacznie wcześniejszą linię zainteresowań. Jak sama przyznawała, tę formę swojej twórczości traktowała wypoczynkowo. Bryły z tego czasu, syntetyczne i zwarte, doskonale chwytają ruch, są bezpośrednim dowodem talentu, umiejętności i warsztatu rzeźbiarskiego rozumianego w sposób tradycyjny.

Do takich form należy oferowany „Akt kobiecy” z 1948 roku. Ujęta dość sumarycznie postać, siedzi na podłodze z torsem nieznacznie pochylonym do przodu. Lewą nogę ma podwiniętą, zaś prawą przyciąga do swojej piersi. Głowa modelki, bez zaznaczonych jakichkolwiek rysów twarzy czy włosów, jest lekko opuszczona. Kompozycja zamknięta została w zwartej bryła, bez prześwitów. Charakteryzuje ją przy tym niezwykła harmonia, osiągnięta poprzez odpowiednio zachowane proporcje i równowagę.

Katarzyna Kobro, obok swojego męża Władysława Strzemińskiego, uznawana jest obecnie za kluczową postać środkowoeuropejskiej awangardy. Jej spuścizna artystyczna, wypracowana poprzez kontakt z rosyjskim konstruktywizmem, a następnie z zachodnioeuropejską awangardą, ma cechy uniwersalne i fascynuje całą Europę, czego dowodem są zagraniczne wystawy poświęcone artystom (jak chociażby retrospektywna w Madrycie w 2017 roku). Józef Robakowski, w poświęconej Katarzynie Kobro rozmowie określił ją jako „absolutną gwiazdę” – najwybitniejszą artystkę międzywojenną w dziedzinie rzeźby (Zob.: Sztuka desantowa, [w:] Bomanowska M., 7 rozmów o Katarzynie Kobro, wyd. Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2011, s. 143-154). Dramatyczne losy tej wielkiej twórczyni, które na sam koniec spowodowały jej przedwczesne odejście w wieku zaledwie pięćdziesięciu trzech lat, nadają dziś, z perspektywy czasu, szczególnego wymiaru pojawiającym się bardzo sporadycznie na rynku antykwarycznym rzeźbom jej autorstwa. Wyczekiwane przez kolekcjonerów, wzbudzają zawsze ogromne zainteresowanie.

Warszawa, kolekcja prywatna
kolekcja Georga Kobro (od 2001)
kolekcja Niki Strzemińskiej
własność artystki

Haga, Gemeentemuseum Den Haag, Kobro & Strzemiński – A Polish Avant-Garde, 23 marca - 30 czerwca 2019.

Paryż, Centre Pompidou, A Polish Avant-Garde, Kobro-Strzemiński, 24 października 2018 - 14 stycznia 2019.

Madryt, Museo Nacional Centro de arte Reina Sofia, Kobro & Strzemiński. Avant-Garde Prototypes, 26 kwietnia - 18 września 2017.

Kraków, Kamienica Szołayskich im. Feliksa Jasieńskiego, oddział Muzeum Narodowe w Krakowie, Potęga awangardy, 10 marca - 18 września 2017.

Bruksela, BOZAR, The Power of the Avant-Garde. Now and Then, 29 września 2016 - 22 stycznia 2017.

Belgrad, Gdańsk, Moskwa (wystawa objazdowa), Za żelazną kurtyną. Sztuka oficjalna i niezależna w Związku Radzieckim i w Polsce 1945-1989, 4 grudnia 2010 - 8 października 2012.

Warszawa, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Portret, pejzaż, martwa natura. Od Siemiradzkiego do Czapskiego. Kolekcja Krzysztofa Musiała, 18 grudnia 2007 - 17 lutego 2008.

Wrocław, Szczecin, Kraków, Poznań, Stalowa Wola, Gdańsk, Kielce (wystawa objazdowa), Zapisy przemian. Sztuka polska z kolekcji Krzysztofa Musiała, wrzesień 2007 – sierpień 2009.

Warszawa, Galeria Piotra Nowickiego, Katarzyna Kobro, rzeźby i pastele, 1947-1949. Hommage à Nika Strzemińska, 27 kwietnia - 7 czerwca 2003.

Leeds, Henry Moore Institute, Katarzyna Kobro 1898-1951, 25 marca -27 czerwca 1999.

Łódź, Muzeum Sztuki w Łodzi, Katarzyna Kobro 1898-1951. W setną rocznicę urodzin, 21 października 1998- 17 stycznia 1999.

Warszawa, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych Zachęta, Katarzyna Kobro. Władysław Strzemiński, 1957.

Łódź, Ośrodek Propagandy Sztuki, Katarzyna Kobro. Władysław Strzemiński, 1956-1957.

Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński. Une Avant-Garde Polonaise/A Polish Avant-Garde [katalog wystawy], wyd. Editions Skira/Éditions du Centre Pompidou, Paryż 2018, s. 126.

Tu jesteśmy. Wybrane prace polskiej sztuki po 1945 roku z kolekcji Krzysztofa Musiała, wyd. Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu, Toruń 2017, s. 137.

Kobro & Strzemiński. Prototipos Vanguardistas [katalog wystawy], wyd. Museo Nacional Centro de arte Reina Sofia and Muzeum Sztuki Łódź, Madryt/ Łódź 2017, s. 54.

Potęga awangardy/ The Power of the Avant-Garde [ katalog wystawy], wyd. Lanoo Publishers, Tielt 2017, s. 173 (jako Akt dziewczęcy).

Kolekcja Jerzego Staraka, vol. 2., wyd. Starak Family Foundation, Warszawa 2015, s. 092.

Za żelazną kurtyną. Sztuka oficjalna i niezależna w Związku Radzieckim i Polsce 1945-1989 [katalog wystawy], wyd. Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej, Warszawa 2012, s. 184.

Zapisy przemian. Sztuka polska z kolekcji Krzysztofa Musiała [katalog wystawy], wyd. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 243.

Strzemińska N., Sztuka, Miłość i Nienawiść. O Katarzynie Kobro i Władysławie Strzemińskim, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, s. 139, 140.

Katarzyna Kobro, rzeźby i pastele, 1947-1949. Hommage à Nika Strzemińska, wyd. Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej, Warszawa 2003, s. 1, 15.

Katarzyna Kobro, 1898-1951 [katalog wystawy], wyd. Henry Moore Trust, Leeds 1999, s. 108.

Skalska A., O akcie, którego nie ma, Rozdział III - Figuracja: Przykłady, w: Rocznik Rzeźba Polska, t. VIII 1996-1997, Figuracje w rzeźbie polskiej XIX i XX wieku, Centrum Rzeźby Polskiej, Orońsko 1999, s. 98.

Strzemińska N., Katarzyna Kobro, Catalogo ragionato delle sculture, Arte Moderna Straniera, Mediolan 1998, s. 91.

Katarzyna Kobro 1898-1951. W setną rocznicę urodzin [katalog wystawy], wyd. Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1998, s. 116.

Strzemińska N., Miłość, sztuka i nienawiść. O Katarzynie Kobro i Władysławie Strzemińskim, „Res Publica", 1991, il. nr 95, s. 76.

LITERATURA

Katarzyna Kobro, Władysław Strzemiński. Une Avant-Garde Polonaise/A Polish Avant- Garde [katalog wystawy], wyd. Editions Skira/Éditions du Centre Pompidou, Paryż 2018, s. 190.

Potęga awangardy/The Power of the Avant-Garde [katalog wystawy], Lanoo Publishers, Tielt 2017, s. 172 (jako Akt dziewczęcy).

Kobro & Strzemiński. Prototipos Vanguardistas [katalog wystawy], wyd. Museo Nacional Centro de arte Reina Sofia/Muzeum Sztuki Łódź, Madryt/ Łódź, 2017, s. 251.

Kolekcja Jerzego Staraka, vol. 2., wyd. Starak Family Foundation, Warszawa 2015, s. 261.

Za żelazną kurtyną. Sztuka oficjalna i niezależna w Związku Radzieckim i Polsce 1945-1989 [katalog wystawy], wyd. Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej, Warszawa 2012, s. 79.

Zapisy przemian. Sztuka polska z kolekcji Krzysztofa Musiała [katalog wystawy], wyd. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2008, s. 242.

Zapisy przemian, „Gazeta Antykwaryczna Sztuka.pl Rynek Sztuki i Antyków”, czerwiec 2008, nr. 6 (147), s. 101.

Strzemińska N., Sztuka, Miłość i Nienawiść. O Katarzynie Kobro i Władysławie Strzemińskim, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004, s. 139-141.

Jarecka D., Kobro u Nowickiego, „Gazeta Stołeczna”/„Gazeta Wyborcza”, 28 kwietnia 2003, s. 16.

Katarzyna Kobro w Galerii Piotra Nowickiego, „Rzeczpospolita”, 2-4 maja 2003, nr. 102 (6482), s. A16.

Katarzyna Kobro, rzeźby i pastele, 1947-1949. Hommage à Nika Strzemińska, wyd. Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej, Warszawa 2003, s. 14.

Strzemińska N., Sztuka, Miłość i Nienawiść. O Katarzynie Kobro i Władysławie Strzemińskim, Wydawnictwo Naukowe „Scholar", Warszawa 2004, s. 139, 140.

Katarzyna Kobro, 1898-1951 [katalog wystawy], wyd. Henry Moore Trust, Leeds 1999, s. 129.

Katarzyna Kobro 1898-1951. W setną rocznicę urodzin, wyd. Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 1998, s. 137.

Strzemińska N., Katarzyna Kobro, Catalogo ragionato delle sculture, Mediolan 1998, s. 92, 93.

Katarzyna Kobro. Władysław Strzemiński [katalog wystawy], wyd. Ośrodek Propagandy Sztuki, Łódź 1956, s. 18.

Katarzyna Kobro urodziła się w 1898 roku w Moskwie. Pochodziła z dobrze sytuowanej łotewsko-rosyjskiej rodziny zamieszkałej w Rydze. Była córką armatora Mikołaja Kobro i Eugenii z domu Rozanow. Ukończyła III Warszawskie Żeńskie Gimnazjum (ewakuowane z Warszawy ze względu na działania wojenne). W 1917 roku rozpoczęła studia rzeźby w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Budownictwa, przeobrażonej w 1918 roku w Państwowe Wolne Pracownie Artystyczne. W czasie studiów poznała głównych przedstawicieli awangardy rosyjskiej i utrzymywała kontakt z konstruktywistyczno-produktywistycznym ugrupowaniem OBMOCHU (Objedinienije Mołodych Chudoźnikow). Wówczas poznała również Władysława Strzemińskiego, z którym w krótkim czasie zdecydowała się wyjechać do Smoleńska, gdzie uczyła form przestrzennych w szkole ceramiki i opracowywała scenografie dla miejscowych teatrów.

W 1920 roku para postanowiła wziąć ślub cywilny, a następnie udać się w podróż do Paryża. W obliczu wojny i nastrojów antybolszewickich młode małżeństwo natrafiło na problemy na przejściu granicznym, po przekroczeniu którego zostali złapani i zamknięci w areszcie pod zarzutem szpiegostwa sowieckiego. Po wyjaśnieniu sprawy w 1921 roku osiedlili się w Wilnie, gdzie mieszkali rodzice Strzemińskiego. Strzemiński w szybkim czasie zaczął nauczać rysunku, ale jego żona nie mogła sobie znaleźć miejsca ze względu na słabą znajomość języka polskiego, swoje rosyjskie korzenie i panujące po wojnie nastroje antybolszewickie. Aby umożliwić Kobro zdobycie polskiego obywatelstwa, Strzemiński wziął z nią ślub w kościele katolickim w Rydze (pomimo prawosławnego wyznania żony).

Artystka była członkiem utworzonej w 1924 roku grupy Blok, do której należeli m.in. Karol Kryński, Henryk Stażewski, Mieczysław Szczuka, Władysław Strzemiński czy Teresa Żarnowerczówna. Wspólnie z grupą, Kobro wstawiała swoje rzeźby w 1924 roku w salonie firmy samochodowej Laurin-Clement (konstrukcje wiszące i rzeźby abstrakcyjne) oraz na międzynarodowej wystawie w Rydze w tym samym roku (dwie konstrukcje). Fascynowały ją współczesne osiągnięcia techniki. W swych pracach dążyła do zasady maksymalnego uproszczenia środków artystycznych, geometryzacji formy i kontrastu różnorodnych faktur. W 1929 roku zaczęła działać w ramach nowej grupy a.r., jednocześnie wraz z mężem finalizując pracę nad publikacją „Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego”. W latach 30. brała aktywny udział w wystawach m.in. na objazdowym Salonie Listopadowym w Warszawie, Łodzi, Krakowie i Lwowie, wystawach Zrzeszenia Artystów Plastyków w Łodzi oraz wystawach organizowanych przez Grupę Plastyków Nowoczesnych i łódzki ZZPAP.

We wrześniu 1939 roku Strzemińscy w obawie przed niemieckimi represjami wyjechali do Wilejki. Jednak później zmuszeni zostali do powrotu do Łodzi, aby tam w bardzo ciężkich warunkach przeżyć całą okupację. Dzieła znajdujące się w pracowni artystki zostały rozmyślnie zniszczone przez nazistów, zaledwie kilka z nich ocalało. Po wojnie choroba uniemożliwiła Kobro powrót do normalnej pracy artystycznej, w tym czasie powstawały już tylko małe gipsowe akty.