Polswissart

Seria „Wojowników” to autokomentarz do sztuki Papy – uosobienie transgresji płciowej, historycznej i geograficznej.

(Araszkiewicz A., Kobieta z marmuru, „Krytyka Polityczna”, 13.06.2014)

Ikoniczna postać wojownika-rycerza powraca w twórczości Marii Papy-Rostkowskiej wielokrotnie. Rzeźbiarka przez lata stworzyła grupę dzieł odwołujących się do tego tematu, wykonanych w różnym materiale – od brązu, poprzez terakotę, aż po różnokolorowy marmur. Pierwotną inspirację do cyklu stanowiła polska husaria i jej wielkie zwycięstwa, na czele z bitwą pod Grunwaldem i Odsieczą Wiedeńską. Artystka uważała, że uzbrojeni, skrzydlaci rycerze wyglądali na koniach niczym żywe rzeźby. Przywołując w swej sztuce ich potęgę i sukcesy, pragnęła tym samym pokonać traumę klęski powstania warszawskiego, w którym brała aktywny udział. Będąc łączniczką, widziała wiele śmierci i sama cudem jej uniknęła.

Rycerze Marii Papy są również odwołaniem do jej męskiego pierwiastka. Rzeźbiarka w swym życiu wielokrotnie udowodniła, że jest kobietą nieprzeciętną – pełną siły i determinacji, a przy tym nowoczesną i niezależną. „W figurze Wojownika odżywa wpojona artystce w dzieciństwie polaryzacja ról płciowych, rezonuje »Maciej«, imię, którym ją nazywano. Im była starsza, tym chętniej nosiła tweedowe marynarki i koszule syna, ubierała się po męsku, co było wygodniejsze w pracy” (Araszkiewicz A., Kobieta z marmuru, „Krytyka Polityczna”, 13.06.2014). Często też obcinała włosy na krótko. Była tą jedną z czterech córek państwa Baranowskich, która miała być synem. W artystycznym świecie zdominowanym przez mężczyzn, odważnie brała w dłoń ciężkie narzędzia i własnoręcznie kuła w kamieniu, realizując samą siebie. To właśnie wtedy odzywał się w niej „Maciej” – jej męska strona.

Ujęci przez rzeźbiarkę wojownicy walczą o wolność i zawsze wygrywają. Wyjątkowy w swej istocie „Rycerz pustyni” stanowi odwołanie do ruchów niepodległościowych na Bliskim Wschodzie z czasów pierwszej wojny światowej. Bezpośrednim impulsem do stworzenia dzieła był dla Marii Papy film pt. „Lawrence z Arabii” z 1962 roku w reżyserii Davida Leana. Dramat, oparty na prawdziwych wydarzeniach, opowiada historię buntu Arabów przeciwko Imperium Osmańskiemu. W scenie Bitwy o Akabę, artystkę wyjątkowo silnie zafascynowała pędząca arabska szarża. Wśród szalonej jazdy jaśniały dwie sylwetki – spowitego w czerń Auda Abu Tayi, przywódcy plemienia Howeitat, Arabów Beduinów oraz – tytułowego Lawrence’a, ubranego w całości na biało. Stąd narodziły się dwie metrowe wersje „Rycerza pustyni” – w czarnym i białym marmurze. Ta pierwsza znajduje się dziś w mediolańskiej kolekcji Intesa Sanpaolo. Z kolei druga, tak jak sobie życzyła tego artystka, zdobi jej grób na Cmentarzu Montparnasse w Paryżu.

Warszawa, kolekcja spadkobierców artystki

Saint-Rémy-lès-Chevreuse, Musée de la Fondation de Coubertin, Maria Papa-Rostkowska. Sculptrice à la rencontre du marbre, 13 kwietnia – 14 lipca 2024 (wersja z białego marmuru karraryjskiego, wys. 46 cm).
Querceta di Seravezza, Fondazione Henraux, Collezione Henraux 1960-1970, 25 lipca – 6 listopada 2022 (wersja z czarnego marmuru, wys. 100 cm).
Mediolan, Gallerie d’Italia, Collezione Henraux 1960-1970, 10 czerwca – 17 lipca 2022 (wersja z czarnego marmuru, wys. 100 cm).
Meudon, Musée d'art et d'histoire de Meudon, Maria Papa-Rostkowska. Affinités artistiques: Jean Arp, Émile Gilioli, Marino Marini, 26 marca – 10 lipca 2022 (wersja z białego marmuru karraryjskiego, wys. 46 cm).
San Donato Milanese, Galleria d’Arte Contemporanea Virgilio Guidi, Maria Papa Rostkowska: le opere, gli amici, i luoghi, 11 marca – 30 kwietnia 2017 (wersja z piaskowca, wys. 40 cm).
Paryż, Bibliothèque Polonaise de Paris, Maria Papa Rostkowska. La passion de la sculpture, 3-24 lipca 2015 (wersja z piaskowca, wys. 40 cm).
Ferrara, Cortile d’Onore di Palazzo dei Diamanti, Collezione Henraux, 1972 (wersja z czarnego marmuru, wys. 100 cm).

Niesseron C., Maria Papa-Rostkowska. Sculptrice à la rencontre du marbre, Musée de la Fondation de Coubertin, Saint-Rémy-lès-Chevreuse 2024, strona okładkowa (wersja z czarnego marmuru i mała wersja z piaskowca), s. 24 (wersja z białego marmuru karraryjskiego, wys. 46 cm).

Smolińska M. [red.], Haptyczny rezonans materii. Maria Papa Rostkowska i gościnie w stulecie urodzin artystki [katalog wystawy], wyd. Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Orońsko, 2023, s. 28 (wersja z czarnego marmuru, wys. 100 cm i wersja z piaskowca, wys. 40 cm).

Cortina S., Riva V., Maria Papa Rostkowska. Le opere, gli amici, i luoghi [katalog wystawy], Galleria d’Arte Contemporanea Virgilio Guidi, San Donato Milanese 2017, s. 25 (wersja z czarnego marmuru, wys. 100 cm).

Cortina S., Riva V., Maria Papa. La materia nell’anima [katalog wystawy], Cortina Arte, A.C.R.C., Mediolan 2012, s. 26 (wersja z białego marmuru karraryjskiego, wys. 46 cm).

Maria Papa Rostkowska urodziła się w 1923 roku w Warszawie jako córka Bolesława Baranowskiego i Nadiei Baranowskiej. W 1943 roku wyszła za mąż za Ludwika Rostkowskiego juniora, działacza ruchu oporu i członka Żegoty. Wraz z dr. Ludwikiem Rostkowskim seniorem, jej teściem, młode małżeństwo uczestniczyło w ratowaniu Żydów z getta warszawskiego. Jej mąż został pośmiertnie odznaczony medalem Sprawiedliwego. Maria brała także czynny udział w Powstaniu Warszawskim, za co została odznaczona Srebrnym Medalem Virtutii Militarii. Schwytana przez hitlerowców i wywieziona, uciekła z pociągu wiozącego ją do Oświęcimia.

W 1946 roku podjęła studia w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, w pracowni prof. Janusza Strzałeckiego. Była stypendystką Ministerstwa Kultury, a następnie UNESCO w Paryżu. Po powrocie Marii do Polski zmarł jej mąż Ludwik Rostkowski junior, który był ofiarą represji stalinowskich. W 1950 roku została adiunktem w Akademii Sztuk Pięknych w Sopocie, a następnie w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Brała udział w licznych wystawach organizowanych przez państwo polskie. W 1952 roku otrzymała nagrodę za portret młodej Ślązaczki na Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki w Warszawie. W 1954 roku pracowała przy renowacji zabytkowej kamienicy przy Rynku Starego Miasta 10 w Lublinie. Kilka z jej obrazów znajduje się obecnie w kolekcji w Kozłówce. 

W 1955 roku na Ogólnopolskiej Wystawie Plastyki, w Galerii Arsenał, poznała francuskiego malarza Edouarda Pignona, od którego dostała zaproszenie na wyjazd do Francji. Wyjechała z Polski w 1957 roku. Edouard Pignon wprowadził Marię w paryskie środowisko artystyczne. Poznała Gualtieri Papa di San Lazzaro, krytyka sztuki, dziennikarza, właściciela galerii i redaktora kultowego pisma artystycznego "XXe Siècle". Był on wówczas kluczową postacią na międzynarodowej scenie artystycznej. Pobrali się w 1958 roku. Maria weszła w krąg towarzyski nowopośłubionego męża, a przyjaciółmi domu były takie postaci jak Nina Kandinsky, Juan Miro, Mark Chagall, Serge Poliakoff, Sonia Delaunay, Lucio Fontana, Jean Arp, Alberto Magnelli.

W latach 1958-1964 przebywała we Włoszech na zaproszenie słynnej pracowni ceramicznej Tullio Mazzotti’ego w Albisoli. Pracowała tam u boku Lucio Fontany, który zachęcił Marię do realizacji jej marzenia o zostaniu rzeźbiarką. Zaczęła tworzyć płaskorzeźby i rzeźby z terakoty i brązu, a od 1964 roku pogłębiała swe zainteresowanie marmurem, który stał się jej ulubionym materiałem. Pracowała głównie w Pietrasanta, niedaleko Carrary. W ciągu swojego życia stworzyła około trzystu rzeźb. W 1966 roku, rekomendowana przez Jeana Arpa i Lucio Fontanę, otrzymała nagrodę William and Norma Copley Foundation Award. Zmarła w 2008 roku w Pietrasanta.

Artystka reprezentowana była w Paryżu przez Galerię XXe Siècle, a w Mediolanie przez Galleria del Naviglio. Jej prace regularnie prezentowano w prestiżowych paryskich salonach (Salon de Mai, Salon d'Automne, Salon des Réalités Nouvelles) oraz licznych galeriach prywatnych, głównie we Francji i Włoszech. W 1994 roku jej rzeźby były wystawiane w Polsce, w Galerii Ars Polonia w Warszawie.

Monumentalne dzieła Marii Papy znajdują się w kolekcjach publicznych w Polsce: w Królikarni, w Muzeum Narodowym w Warszawie, Pałacu Prezydenckim oraz w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku; we Francji: w Parlamencie, Skansenie Paryskim, Pavillon de l'Arsenal, Bibliothèque Polonaise, Issoudun, Musée de l'Hospice Saint Roch, Musée d'Art et d'Histoire de Meudon, Musée d’Art de Menton; we Włoszech: w Pietrasanta, Centro di Arti Visivi di Pietrasanta, Muzeum Rzeźby Henraux, na Universita degli Studi (Mediolan). Około stu prac kameralnych znajduje się równiż w kolekcjach prywatnych we Francji, Włoszech, Szwajcarii, Belgii, USA, Japonii, Rosji i Polsce.