Polswissart

Dwuznaczność działania, które z prostej czynności jedzenia przeradza się jakby w wyrafinowaną erotykę, a wreszcie w gest niemal magiczny, w system znaków, wydawałoby się powszechnie stosowanego, a przecież nieznanego nam kodu, nie tylko intryguje, ale i powoduje budzenie się refleksji właśnie nad znakiem, nad kodami stosowanymi przez nas powszechnie dla uzyskania wzajemnego porozumienia. I ta refleksja, która ostatecznie staje się refleksją sztuki nad sztuką, należy niewątpliwie do najcenniejszych osiągnięć artystycznych Natalii Lach-Lachowicz. (Dzieduszycki A., „Fotografia”, nr 7/1973)

„Sztuka konsumpcyjna” i wywodząca się z niej „Sztuka postkonsumpcyjna” autorstwa Natalii Lach-Lachowicz należą dziś do najbardziej rozpoznawalnych projektów polskiej sztuki współczesnej. W 1971 roku artystka przyjęła pseudonim Natalia LL: „(…) skróciłam sobie nazwisko. Odkleiłam się od Natalii Lach-Lachowicz, stałam się Natalią LL. Te dziewczyny-modelki są moimi sobowtórami”. Modelki to blondynki o lalkowatej urodzie, perwersyjne i przesiąknięte erotyzmem. Ich przedstawione na czarno białych bądź kolorowych fotografiach twarze w ostentacyjny sposób zajadają różne produkty: banany czy kisiel. Fizjologiczna czynność kontrastuje z młodą, zadbaną i umalowaną dziewczyną. Ostentacyjność gestu często uwypuklona jest przez powtórzenie, serie klatek dokumentują proces konsumpcji, fascynując bądź odpychając.

Powstające w pierwszej połowie lat 70. prace z omawianego cyklu wpisywały się w trwający na zachodzie dyskurs o roli kobiety w świecie. Również Natalia LL włączyła się do międzynarodowego ruchu sztuki feministycznej biorąc udział w licznych sympozjach i wystawach. Poprzez swoje prowokacyjne artystyczne działania dołączyła do dyskusji na temat feminizmu, przypisując kobietom rolę aktywną, nadrzędną względem mężczyzny. Perspektywa Natalii LL, żyjącej i tworzącej za żelazną kurtyną, odróżniała ją od artystów zachodnich. Jej sztuka miała nie tylko wymiar walki kulturowej, ale równie ważnym jej aspektem była polityka. W wywiadzie przeprowadzonym w 2015 roku przez Agnieszkę Sural przyznała, że od lat 70. fascynowała ją idea zapisu rzeczy zwyczajnych, codziennych, w tym m.in. jedzenia: „To była rejestracja konsumpcji, która – nagle okazało się, że – jest strasznie erotyczna. (…) A zachodnia krytyka mówiła i pisała, że jest to sztuka krytyczna pokazująca, że w PRL-u nie było niczego, tych parówek, bananów. To była sztuka krytyczna, która obnaża PRL” (Natalia LL: „Sztuka konsumpcyjna”, rozm. przepr. A. Sural, portal Culture.pl, styczeń 2015).

„Sztuka konsumpcyjna” i „Sztuka postkonsumpcyjna” narodziły się w Polsce lat 70., w okresie który dziś odbierany jest jako czas silnego rozbudzenia potrzeb konsumpcyjnych, a także kreowania wizualnych zachęt do ich zaspokajania. Polityczna wymowa prac artystki była podkreślona faktem, iż możliwości konsumpcyjne Polaków w tamtym czasie były mocno ograniczone, a sama konsumpcja była narzędziem polityki państwowej. Jej prace początkowo nie zostały dobrze odebrane w kraju, natomiast na Zachodzie przyjęto je z entuzjazmem. Sztuka konsumpcyjna i postkonsumpcyjna pokazywana była na okładkach „Flash Artu”, „Art Pressu” i innych francuskich czasopism. Natalia LL wpisała się trwale w kanon artystek-feministek zabierających ważny głos w trwającej od wielu lat i trwającej nadal na całym świecie dyskusji o kondycji kobiet we współczesnej rzeczywistości.

Polska, kolekcja prywatna

Sztuka realizuje się w każdym momencie rzeczywistości, każdy fakt, każda sekunda jest dla człowieka jedyna i nigdy niepowtarzalna. Dlatego zapisuję wydarzenia zwykłe i trywialne jak jedzenie, sen, kopulację, odpoczynek, wypowiadanie, itp. – Natalia LL
(Natalia LL, tekst z 1972 roku, „Heute Kunst” 9/1975, Dusseldorf)

Natalia LL – a właściwie Natalia Lach-Lachowicz – to legenda współczesnej historii sztuki i jedna z najważniejszych polskich artystek konceptualnych. Jest współtwórczynią międzynarodowego ruchu feministycznego i autorką słynnej „Sztuki konsumpcyjnej” (1972-1975). Urodziła się w 1937 roku w Żywcu. W 1963 obroniła dyplom na wrocławskiej PWSSP (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), pod kierunkiem prof. Stanisława Dawskiego. W trakcie studiów odkryła zamiłowanie do fotografii, która umożliwiała „(…) zmianę zwykłej banalnej rzeczywistości w niepowtarzalne i tajemnicze zdarzenie, fenomen” – jak mawiała artystka (cyt. za: Sobota A. [oprac.] Natalia LL. Twórczość. Lata 60., nataliall.com). Rok po ukończeniu szkoły została członkinią Związku Polskich Artystów Fotografików. W latach 1970-1981 prowadziła wraz z Andrzejem Lachowiczem, Zbigniewem Dłubakiem i Antonim Dzieduszyckim galerię „PERMAFO”, która w znacznym stopniu przyczyniła się do rozwoju neoawangardy w Polsce. Od 1975 roku brała czynny udział w światowym ruchu feministycznym. Za swoje dokonania twórcze otrzymała Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2007) oraz Nagrodę im. Katarzyny Kobro (2013) – wyróżnienie wręczane artystom przez artystów.

Pierwsze prace fotograficzne Natalii LL przedstawiały głównie studia portretowe i zbliżenia twarzy. Pod koniec lat 60. artystka zainspirowana lekturą de Sade’a i Battaille’a wkroczyła w nurt „fotografii erotycznej”. Znużona panującymi w sztuce tendencjami, zaczęła poszukiwać nowych możliwości rozwinięcia obszarów wizualnych i mentalnych. Skupiła się wówczas na fotografowaniu fragmentów ciał. Po nawiązaniu kontaktów ze środowiskiem wrocławskiej neoawangardy, m.in. Jerzym Rosołowiczem i Jerzym Ludwińskim, styl artystki w latach 70. ukonstytuował się. „Jedyną dla mnie i sensowną metodą fotograficzną jest rejestracja a priori przyjętej koncepcji, pojęcia. Nie interesuje mnie fotografia estetyzująca, dlatego też zastosowałam termin fotografii intymnej, mający sens i w sferze kreacji i percepcji” – pisała (Natalia LL, Fotografia intymna [katalog wystawy], Galerii PERMAFO, Wrocław 1971). W tym okresie artystka stworzyła cykl fotografii i filmów wideo pt. „Sztuka konsumpcyjna” oraz „Sztuka postkonsumpcyjna”, przedstawiających portrety młodych kobiet dość ostentacyjnie konsumujących banany, parówki, słone paluszki czy kisiel. Codzienna, trywialna czynność, jaką jest jedzenie, w obiektywie Natali LL nagle zaskakiwała, rosnąc do rangi erotycznego aktu.

Na lata 80. i moment stanu wojennego przypada najbardziej ekspresyjna część twórczości artystki, zainspirowana mistykami chrześcijańskimi, problemem zła, a nawet satanizmu. Powstają wówczas malarsko-fotograficzne prace, takie jak „Trwoga paniczna – Raj utracony”, „Trójkąt magiczny” czy „Głowa mistyczna”. W latach 90. kontynuowała problematykę substancjalności zła i wątki autorefleksyjne. Jej wielowątkowa sztuka skupiona była głównie na problematyce tożsamości artystki i kobiety.