Polswissart

Jest to rodzaj gigantycznej mozaiki, na granicy iluzji, nadinterpretacji przestrzeni. – Marta Banaszak (Banaszak M., Khan Asad Pasha – monografia formy, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 2015, s. 12)

Jedną z najważniejszych inspiracji w twórczości Marty Banaszak jest architektura Bliskiego Wschodu. Obcując z nią od najmłodszych lat, artystka wyciągnęła z niej lekcję geometrii, proporcji i iluzji przestrzennej, a co najważniejsze – idealnego piękna. W swoich płótnach ukazuje ona proste, surowe bryły arabskich budowli przetransformowane w dwa wymiary, zgłębiając ich potencjał wizualny. Jej dzieła nie mają jednego układu, jednego schematu oglądu. Zachęcają do rotowania i konstruowania nowych zestawień by odkryć drzemiące w nich, hipnotyczne wrażenia wzrokowe.

Dyptyk „Mihrab Medinah” bombarduje zmysły kontrastem czerni i bieli. Przedstawia w istocie multiplikację półkolistej niszy modlitewnej – mihrabu. Jako ważny element islamskiej architektury religijnej, mihrab jest zazwyczaj bogato zdobiony i wskazuje wiernym kierunek modłów – w stronę Mekki. Banaszak wykorzystuje jego motyw do wykreowania własnej geometrycznej wizji. Wybiera niską perspektywę i z rozmachem maluje finezyjną, arabską kamieniarkę w stylu „ablaq”. „Logika stylu »ablaq« wymagała umiejętności zabudowania geometrycznym ornamentem z kolorowych kamiennych elementów mozaikowych każdej powierzchni płaskiej, zakrzywionej, wypukłej i wklęsłej” – tłumaczy rzeźbiarka (Banaszak M., Khan Asad Pasha – monografia formy, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 2015, s. 17).

Efekt głębi potęgują zygzakowate pasy, rozchodzące się naprzemiennie, drgające, wprawiające nisze w ruch. Jednak prawdziwa zabawa z iluzją zaczyna się, gdy zmienimy pierwotny układ kompozycji, odwracając płótna. Mihraby wówczas znikają, tracą swój sens, a obraz pozbawiony zostaje realności. Hipnotyzujący rytm mozaiki porywa w trans i wciąga widza w swoją abstrakcyjną przestrzeń. Silne złudzenia optyczne stają na granicy psychodelicznego ataku. Dzieło zostaje zawieszone w czasie, ukazując już tylko doskonałą, wiecznotrwałą geometrię. Zachęca by zatracić się w procesie obserwacji, kontemplować jego formę i być może – połączyć się z Absolutem?

własność artystki

Milanówek, Zakład kamieniarski B. W. Wiśniewscy, FALENDER/BANASZAK, 11-12 czerwca 2022.
Warszawa, Defabryka, Marta Banaszak – Przestrzeń bez końca i poza czasem, 9 listopada – 15 stycznia 2019.
Warszawa, Galeria CONTRAST, Marta Banaszak – Ablaq, 6 lipca – 31 sierpnia 2018.
Warszawa, Galeria 18A, Marta Banaszak - Malarstwo, 23-25 lutego 2018.

Rachoń J., Marta Banaszak: u mnie nie ma CTRL+Z, "Art Salon. Przewodnik po polskich galeriach sztuki i wystawach", "Polityka" - wydanie specjalne, 2023, nr 4, s. 18.

Nie chcę gonić za rzeczywistością. Kiedy pracuję, wyciszam się, prawie medytuję. Cała moja twórczość jest poszukiwaniem równowagi i ponadczasowości. – Marta Banaszak

Marta Banaszak jest współczesną mistrzynią w kreowaniu pełnej wyrazu, eleganckiej geometrii. Sztuka, którą tworzy nie ma jednak wcale związku z tradycją europejskiej awangardy – jej zaskakujące korzenie sięgają odległych, starożytnych krain – antycznej Grecji i Bliskiego Wschodu. Artystka zajmuje się rzeźbą, malarstwem i grafiką warsztatową, łącząc wszystkie dziedziny spójną, przewodnią myślą. Urodzona w 1975 roku, część swojego dzieciństwa spędziła w Algierii. Tak wczesne zetknięcie z kulturą arabską silnie wpłynęło na obraną przez nią później drogę twórczą i kolejne inspiracje. Mając już dyplom z dziennikarstwa, rozpoczęła studia artystyczne na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Osiągnięcie perfekcji warsztatowej otworzyło jej pole do eksperymentów w celu odnalezienie sobie właściwego języka ekspresji. Stopniowo upraszczając kompozycję i rezygnując ze zbędnych detali, zaczęła koncentrować się na pięknie czystej formy. „W pewnym momencie zdałam sobie sprawę, że nie ma co się popisywać przedstawianiem rzeczywistości. W geometrii dostrzegłam wspólny mianownik wszystkich kultur” – wspomina Banaszak (Fijołek A., Czyszczenie umysłu, „Architectural Digest”, nr 5, maj – czerwiec 2024, s. 104). W międzyczasie spędziła też cztery lata na stażu i pracy artystycznej na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Damaszku. W 2016 roku obroniła doktorat na warszawskiej ASP, zainspirowany architekturą czasów osmańskich, a przede wszystkim fantastyczną bryłą budynku karawanseraju Khan Asad Pasha. „Architekturę islamską cechuje równowaga, konsekwencja, doskonałości proporcji oraz szczególna dbałość o światło na zewnątrz oraz we wnętrzu budynku. Architektura i ornamentyka islamska czerpią z wielowiekowej wiedzy w dziedzinie matematyki i geometrii, najdoskonalsze matematycznie bryły i formy tworzyły jej podstawowe elementy – sześciany, półkola, walce. Decyzje dotyczące proporcji budynku oraz ornamentyki poddawane były rygorowi matematycznego obliczenia” – tłumaczy Banaszak (Banaszak M., Khan Asad Pasha – monografia formy, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 2015, s. 49). W tym samym roku odbyła się też indywidualna wystawa artystki w Musée National des Beaux-Arts d'Alger. Jej dzieła znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Akademii Sztuk Pięknych, Muzeum Narodowego w Damaszku, a także w kolekcjach prywatnych w Europie i Stanach Zjednoczonych.

Głównym punktem odniesienia dla artystki stała się starożytna matematyka, w ujęciu nie tylko naukowym, ale również w wymiarze mistycznym, duchowym. „Bóg jest sześcianem” – powtarza Banaszak. Wychodząc od matematycznych obliczeń sztuki islamu oraz greckiej geometrii w wydaniu platońskim, artystka w swej sztuce eksploruje temat pojmowania przestrzeni, kompozycji lustrzanych, figur niemożliwych i złudzeń optycznych. W pozornie surowych, analitycznych układach i prostych kształtach dostrzega głęboką symbolikę, poezję i filozoficzną pełnię znaczeń. Geometria jest dla niej metaforą duchowości człowieka, miłości, aktu twórczego i jego boskiego pierwiastka. „To, co niewidzialne pochodzi od Boga i ma źródło w odwiecznych prawach matematyki” – zauważa Banaszak (Banaszak M., Khan Asad Pasha – monografia formy, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 2015, s. 31). Tworząc swoje wciągające, niemal op-artowe płótna i wyrafinowane formy rzeźbiarskie artystka uwypukla rytmy i harmonię kompozycji, snując opowieść o powielaniu nieskończoności i kosmicznym porządku.